30 Απρ 2017

Η ιστορική πορεία κι η φύση της ΛΔ Κορέας


Το βιβλίο της δημοσιογράφου, Φραγκίσκας Μεγαλούδη, "στη χώρα των Κιμ" είναι ένας πραγματικός θησαυρός που καλύπτει ένα τεράστιο κενό σωστής κι έγκυρης ενημέρωσης για όσα συμβαίνουν στην Κορέα και το οποίο αξίζει να παρουσιαστεί ξεχωριστά -κάτι που θα γίνει στο προσεχές μέλλον. Εδώ επιλέγω να παρουσιάσω-αναπλάσω μερικά σημεία-αποσπάσματα που αφορούν αυτό που σημειώνω και στον τίτλο της ανάρτησης: την ιστορική διαδρομή της ΛΔ Κορέας και κάποια συμπεράσματα που απορρέουν για την κοινωνική φύση της.

Μετά το διαχωρισμό της κορεατικής χερσονήσου στον 38ο παράλληλο, το βόρειο τμήμα της χώρας έδωσε έμφαση στην αγροτική παραγωγή, για να εξασφαλίσει την αυτάρκειά της, αφού μόλις το 19% του εδάφους της ήταν καλλιεργήσιμο. Οι αρχές της χώρας στηρίχτηκε στη συμμαχία της με την Κίνα και τη Σοβιετική Ένωση για να εκπονήσει αρδευτικά έργα μεγάλης κλίμακας και να καλύψει τα κενά εισάγοντας τεχνολογία και καύσιμα. Μετά την ολοκλήρωση της αντεπανάστασης το 91', η κορεατική οικονομία δέχτηκε ένα τεράστιο πλήγμα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση λιμού στα μέσα της δεκαετίας και δεκάδες χιλιάδες θύματα (που οι εκτιμήσεις των δυτικών ΜΜΕ πολλαπλασίασαν με τη συνήθη, επιστημονική μεθοδολογία τους).

Η Κορέα αντιμετώπιζε ήδη από τα μέσα της δεκαετίας προβλήματα ρευστότητας, που προσπάθησε να αντιμετωπίσει με εκτεταμένο δανεισμό από την Κίνα, τη Σοβιετική Ένωση αλλά κι από χώρες του ΟΟΣΑ. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 έφερε δραματική πτώση στις εξαγωγές της Κορέας και πολλές δυσκολίες στην εξυπηρέτηση των δανείων. Τη δεκαετία του 80', η ΕΣΣΔ -που αντιμετώπιζε σοβαρά, οικονομικά προβλήματα- άρχισε να απαιτεί τις πληρωμές των δικών της δανείων, αλλά η Κορέα που αδυνατούσε να πληρώσει ακόμα και τους τόκους, κήρυξε στάση πληρωμών. Οι δυτικοί δανειστές της είχαν ήδη συνασπιστεί σε ένα κοινό μέτωπο και το 87', 140 ευρωπαϊκές τράπεζες κήρυξαν τη χώρα σε κατάσταση χρεωκοπίας, αποκλείοντας την πρόσβασή της στις διεθνείς αγορές.

Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης επιδείνωσε δραματικά την κατάσταση, ιδίως στον τομέα του επισιτισμού, της ενέργειας και των εξαγωγών. Η κυβέρνηση ξεκίνησε το 91' μια καμπάνια με την οποία καλούσε το λαό να μειώσει τα γεύματά του, για να μην εξαντληθούν τα αποθέματα τροφής, ενώ προσπάθησε να προσελκύσει ξένους επενδυτές, χωρίς τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Το 94', η κυβέρνηση παραδέχεται ανοιχτά με ραδιοφωνικό διάγγελμα τις σοβαρές διατροφικές ελλείψεις, ενώ ο Κιμ Γιονγκ-ιλ απευθύνει έκκληση στο λαό να ολοκληρώσει την "επίπονη πορεία" (επεισόδιο από τον ανταρτοπόλεμο κατά των Ιαπώνων, που για τις αρχές συμβολίζει τον αγώνα να διατηρηθούν τα σοσιαλιστικά ιδεώδη κι υπό τις πιο δύσκολες συνθήκες, αλλά στη συλλογική μνήμη του λαού έχει ταυτιστεί με τις κακουχίες του λιμού). Οι καταστροφικές πλημμύρες του 95' καταστρέφουν μεγάλες εκτάσεις γης, κι αναγκάζουν την κυβέρνηση να απευθύνει έκκληση για διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια -καθώς δεν έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει μόνη της την κατάσταση. Η διεθνής κοινότητα και κυρίως οι ΗΠΑ άσκησαν τη λεγόμενη "διπλωματία του φαγητού", χρησιμοποιώντας την επισιτιστική βοήθεια ως εργαλείο πολιτικής πίεσης και αποσκοπώντας σε καθεστωτικές αλλαγές, που ήταν και ο ευσεβής τους πόθος.
Η Κίνα παρέμεινε βασικός σύμμαχος και στήριγμα της Κορέας, άρχισε όμως να απαιτεί πληρωμές για κάθε αποστολή δημητριακών.

Παράλληλα με την κατάρρευση του συστήματος διανομής τροφίμων, διαλύεται ο κοινωνικός ιστός. Η ικανότητα της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει την κρίση δεν αμφισβητείται ανοιχτά, αλλά ο απλός κόσμος βρίσκει διάφορους τρόπους επιβίωσης, παρακάμπτοντας τον κρατικό μηχανισμό. Βασικά αγαθά και τρόφιμα ανταλλάσσονται σε κάθε γειτονιά, αρχικά αυθόρμητα κι αργότερα οργανωμένα, σε μικρές αγορές, που οι αρχές δεν τολμούσαν να αγγίξουν. Οι αγορές αυτές είχαν εδραιωθεί, όταν ομαλοποιήθηκε η κατάσταση και μαζί τους δημιουργείται σταδιακά μια νέα προνομιούχος "μεσαία τάξη".

Από τα μέσα της περασμένης δεκαετίας, οι αρχές ξεκινούν συστηματικές προσπάθειες να χτυπήσουν το ανεπίσημο εμπόριο, κι όσους πλούτισαν από αυτό, αλλά χωρίς μεγάλη επιτυχία. Οι πρώτες απόπειρες να απαγορευτεί η πώληση σιτηρών στις ιδιωτικές αγορές, βρίσκει σοβαρές αντιστάσεις κι εφαρμόζεται επιλεκτικά. Το 07', η κυβέρνηση ελπίζει ότι με το μέτρο της απαγόρευσης της εργασίας των νέων γυναικών (μέχρι 40 ετών) στις αγορές, θα τις αποδιοργανώσει, αφού δε θα υπάρχουν άτομα να τις στελεχώσουν. Αλλά οι πολίτες δείχνουν μεγάλη προσαρμοστικότητα και συνεχίζουν να κινούν τα νήματα του εμπορίου, χωρίς να γίνονται εύκολα αντιληπτοί από τις αρχές.

Η κυβέρνηση προχωρά σε διάφορα μέτρα, όπως την απαγόρευση της καθημερινής λειτουργίας των αγορών, το κλείσιμο των κεντρικών αγορών στις μεγάλες πόλεις, αλλά καταφέρνει να αλλάξει απλώς τη μορφή τους, αφού οι μνήμες του λιμού είναι νωπές και οι αγορές φαντάζουν ως δίχτυ ασφαλείας, που κανείς δεν προτίθεται να εγκαταλείψει εύκολα.

Το πιο σοβαρό μέτρο που ανακοινώνει προσωπικά ο Κιμ-Γιονγκ-ιλ (με τις συμβουλές του τότε προστατευόμενου και κουνιάδου του, Jang-Sung-taek, (που τέσσερα χρόνια θα εκτελούνταν από τον Κιμ Γιονγκ-Ουν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας) είναι η νομισματική μεταρρύθμιση του γουόν, κι η υποτίμησή του, που είχε ως στόχο να πατάξει το ανεπίσημο εμπόριο, τιμωρώντας όσους είχαν συσσωρεύσει πλούτο από εμπορικές δραστηριότητες.

Ο ξένος τύπος της εποχής (2009) ξόδεψε πολύ μελάνι, περιγράφοντας το "χάος που προκάλεσε η μεταρρύθμιση", τους πανικόβλητους πολίτες, κτλ, κι άλλα πολλά που δε βασίζοντας σε προσωπικές μαρτυρίες, αλλά αφηγήσεις αντιφρονούντων, που ελέγχονται για την αξιοπιστία τους.

Η κυβέρνηση στόχευε στην επαναφορά του ελέγχου της οικονομίας στα χέρια του κράτους και την αποδυνάμωση της μεσαίας τάξης, προσπαθώντας να επιβραβεύσει όσους δεν είχαν αναμιχτεί σε εμπορικές δραστηριότητες. Έτσι, οι εργαζόμενοι στα κρατικά εργοστάσια -που δεν είδαν το μισθό τους να υποτιμάται- απέκτησαν ξαφνικά μεγάλη αγοραστική δύναμη και στράφηκαν σε 'επενδύσεις' στην αγορά, που είχε όμως πολλές ελλείψεις σε τρόφιμα και υλικά αγαθά.

Αυτό προκάλεσε πιθανότατα μαζική δυσαρέσκεια και έτσι, το Φλεβάρη του 2010, ο Κιμ Γιονγκ-Ιλ ζήτησε δημόσια συγνώμη για τη μεταρρύθμιση που "έγινε χωρίς τη σωστή προετοιμασία και προκάλεσε δεινά στους πολίτες". Σύμφωνα με το δυτικό τύπο, ο οικονομικός επικεφαλής του κόμματος, Pak Nam-gi, κατηγορήθηκε ως ο μοναδικός υπαίτιος και καθαιρέθηκε (ή εκτελέστηκε με βάση αναπόδεικτες φήμες).

Συνοψίζοντας, η μεταρρύθμιση του γουόν, άλλαξε την οικονομική διάρθρωση της χώρας και τις εσωτερικές οικονομικές δυναμικές της βορειοκορεατικής κοινωνίας, δεν πέτυχε όμως τον αρχικό της σκοπό. Σταδιακά, μετά το 2010 η κυβέρνηση εγκατέλειψε σταδιακά κάθε προσπάθεια ελέγχου των ανεπίσημων αγορών, αφήνοντας ουσιαστικά τη μεσαία τάξη να αναπτύσσεται, και τις ανεπίσημες εμπορικές δραστηριότητες (μαύρη αγορά) σχεδόν χωρίς κανέναν περιορισμό.

Σε άλλα κεφάλαια, η συγγραφέας αναφέρεται στο σύστημα των κρατικών μισθών (που δίνουν στους πολίτες πρόσβαση σε αγαθά, που στην αγορά έχουν πολλαπλάσια, απαγορευτική τιμή) και στη φύση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στη χώρα, που έχει δύο μορφές. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τους μικροϊδιοκτήτες και τους μικροπωλητές στις ιδιωτικές αγορές, και δραστηριότητες που αγκαλιάζουν σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού. Κι η δεύτερη αφορά τις θυγατρικές κρατικών επιχειρήσεων, ανήκουν σε ιδιώτες επενδυτές και λειτουργούν ως ένα είδος κρατικού εμπορικού εκπροσώπου, μιας γέφυρας που συνδέει το κράτος με την αγορά και τις ξένες -συνήθως κινέζικες- επιχειρήσεις.

Θα μπορούσε να γίνει αναφορά σε πολλά ακόμα σημεία (το πλούσιο υπέδαφος της Κορέας και τις σχέσεις με τη γειτονική Κίνα, τις ειδικές ζώνες, κτλ), αλλά έχουμε αρκετά στοιχεία για να πάμε στον επίλογο του βιβλίου και κάποιες εκτιμήσεις της Μεγαλούδη, που σημειώνει ότι ο καπιταλισμός είναι ήδη παρών στη ΛΔ της Κορέας.

Σκοπός του βιβλίου δεν είναι να κάνω μια εκτεταμένη ανάλυση για το πολιτικό μέλλον της Βόρειας Κορέας (σ.σ.: χρησιμοποιεί συμβατικά αυτήν την ονομασία στο βιβλίο). Τα θέμα που προκύπτουν από μια πιθανή ένωση με το νότο ή μια απότομη κατάρρευση είναι πολύπλοκα και θα χρειαζόταν ένας δεύτερος τόμος για να τα αναλύσω. Θέλω όμως να επαναλάβω την πάγια θέση μου, ότι μια απότομη αλλαγή καθεστώτος ή μια κατάρρευση δε θα βελτιώσει τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά θα καταστρέψει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές ακόμα. Το πλούσιο υπέδαφος της χώρας αλλά και οι άπειρες δυνατότητες για αξιοποίηση της γης, που θα αγοραστεί πάμφθηνα -ιδίως πολλές περιοχές-φιλέτα μέσα στην Πιονγκ Γιανγκ- θα αποτελέσουν πόλο έλξης για δεκάδες επενδυτές-καρχαρίες, που θα μυρίσουν φρέσκο αίμα. Και αυτή δε θα είναι συνταγή ανάπτυξης αλλά καταστροφής. Κάτι που δυστυχώς το έχουμε ήδη δει να συμβαίνει πολλές φορές.
Και ας μην ξεχνάει κανείς ότι, σε μια άτακτη κατάρρευση, οι προοπτικές για το πού θα μπορούσε να καταλήξει το πυρηνικό οπλοστάσιο της χώρας είναι εφιαλτικές.
Φαντάζομαι ήδη το επιχείρημα πολλών: και τι προτείνεις; να κλείσουμε τα μάτια στις παρεμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για να μην έρθει ο καπιταλισμός στη χώρα; Το ερώτημα αυτό βασίζεται σε μια εσφαλμένη παραδοχή, διότι όπως πιστεύω ότι έγινε κατανοητό από το βιβλίο, ο καπιταλισμός έχει ήδη εμφανιστεί στη Βόρεια Κορέα. Το θέμα λοιπόν δεν είναι αν θα έρθει ή όχι η ελεύθερη οικονομία, αλλά ποιος θα θέσει τους όρους με τους οποίους θα εφαρμοστεί. Μια κατάρρευση θα σημαίνει τουλάχιστον δύο γενιές ακόμα χαμένες. Οι γενιές αυτές έχουν περισσότερες ελπίδες επιβίωσης στο υπάρχον σύστημα της χώρας, παρά σε μια έξωθεν επιβαλλόμενη δικτατορία.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ένα τεράστιο ζήτημα, το οποίο όμως μόνο αν αναλυθεί ψύχραιμα θα αντιμετωπιστεί. Χωρίς να μακρηγορήσω, καθώς το θέμα αυτό δεν εξαντλείται σε δύο παραγράφους και εδώ κάνω απλά μια σύντομη αναφορά, θα επαναλάβω ότι η μοναδική οδός παραμένει η ενεργή διπλωματία της διεθνούς κοινότητας με την Πιονγκ Γιανγκ και η αποδοχή της τωρινής της ηγεσίας.
(...) Το ερώτημα που τίθεται -και που μάλλον θα μείνει αναπάντητο- είναι αν υπάρχει τέτοια διάθεση και από τις δύο μεριές, ή αν απλά προτιμούν να παίζουν ένα επικίνδυνο παιχνίδι, περιμένοντας να δουν ποιος τελικά θα χάσει την ψυχραιμία του πρώτος. Με τις επερχόμενες εκλογές στις ΗΠΑ το 2016, και την πιθανή επικράτηση των συντηρητικών κύκλων, και με το πυρηνικό πρόγραμμα της Βόρειας Κορέας να εξελίσσεται, ο δρόμος προς τη διπλωματική λύση προβλέπεται μακρύς και δύσκολος.
Η διαπίστωση της Μεγαλούδη με τη δική μου υπογράμμιση είναι σαφής -κι έχει σημασία πως δεν την κάνει από τη δική μας οπτική γωνία, με την οποία προφανώς δεν ταυτίζεται, όπως φαίνεται από το παραπάνω απόσπασμα.

Η κε του μπλοκ θεωρεί αυτονόητο πως απευθύνεται σε νοήμονες αναγνώστες, που δε θα συνάγουν από τα παραπάνω ότι δε χρειάζεται να υπερασπιστούμε την Κορέα από τις ιμπεριαλιστικές βλέψεις και τα ασύστολα ψεύδη της δυτικής προπαγάνδας, που αναπαράγουν άκριτα και τα ελληνικά ΜΜΕ -και τα οποία αναλύονται και στο βιβλίο της Μεγαλούδη. αΚι επιφυλάσσεται για μια πιο αναλυτική παρουσίαση αυτού του άκρως ενδιαφέροντος βιβλίου, στο προσεχές μέλλον.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

TOP READ