11 Ιουν 2012

ΤΑ «ΔΑΚΡΥΑ» ΤΩΝ ΑΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ


ΤΑ «ΔΑΚΡΥΑ» ΤΩΝ ΑΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Αναρτήθηκε από τον/την redship στο 10 Ιουνίου , 2012






1 Vote




από  fadomduck2



Το παρακάτω κείμενο μας στάλθηκε με e-mail, και το αναδημοσιεύουμε ευχαρίστως! 


Άρθρο της Ναυσικάς Κυριάκη
Η μόνη αληθινή δημοκρατία, είναι η λαϊκή δημοκρατία.
 Αυτό οφείλει να το γνωρίζει καλά ο κάθε εργαζόμενος
 που εκβιάζεται και τρομοκρατείται από τους κάθε λογής
 υποψήφιους «σωτήρες», εκπροσώπους της αστικής τάξης,
 κρυφούς και φανερούς.
 Δεν είναι λιγότερο εγκληματική η καθημερινή καταπίεση
 στους χώρους δουλειάς, ο διαρκής εκβιασμός των εργαζομένων
 για ανεργία, οι απαράδεχτες ατομικές συμβάσεις εργασίας,
 από τα γαυγίσματα και τα φρενοβλαβή ξεσπάσματα των
 εκπροσώπων της Χρυσής Αυγής. Ο φασισμός δεν έχει
 πρόσωπο. Ο φασισμός είναι παντού, στους χώρους δουλειάς,
 στα σκουπίδια που ταΐζουν τις στρατιές των ανέργων, στα
 παιδιά των σχολείων που λιποθυμούν από την πείνα, εκεί
 που συνυπάρχει η απελπισία και η φτώχεια, εκεί που ο λαός
 αυτοκτονεί. Είναι η εικόνα της αστικής δημοκρατίας ,«πίσω από
 το καθρέφτη».




 Ο καταιγισμός των τρομοκρατικών διλημμάτων από
 τους υπαλλήλους των καναλαρχών, των τραπεζιτών και
 των διαφόρων αφεντικών, δεν είναι λιγότερο επικίνδυνος
 και βίαιος από τα «λεβεντόπαιδα» με τις μαύρες ζώνες. Οι
 υπηρεσίες που προσφέρονται απλόχερα στο μπλοκ εξουσίας και
 τους παρατρεχάμενους του επιχειρηματίες, ντόπιους και ξένους,
 από πολιτικά και παραπολιτικά κέντρα, αυτές οι υπηρεσίες είναι
 το έγκλημα απέναντι στον Ελληνικό λαό.
 Η αστική τάξη στην πατρίδα μας, καθυστερημένη και
 δουλική, βγάζει ξανά στην επιφάνεια το βρώμικο πρόσωπο της.
 Προκειμένου να διαφυλάξει τον πλούτο που συσσωρεύει εδώ
 και δεκαετίες, πλούτο που προέρχεται αποκλειστικά και μόνο
 από την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, και διαφυλάσσεται
 δημιουργώντας στρατιές ανέργων και απελπισμένων, δεν έχει
 καμιά απολύτως αναστολή να χρησιμοποιήσει τα πιο ποταπά
 και ύποπτα στοιχεία, όπως τη Χρυσή Αυγή, να εκφοβίσουν με
 τις «παλικαριές» τους σε μια επίδειξη δύναμης και τεχνικής,


χτυπώντας γυναίκες. Όπως όλα δείχνουν δεν θα διστάσει να
 οδηγήσει σε γενικευμένη πείνα το λαό, δεν θα διστάσει να
 αρπάξει ότι με κόπο αυτός ο λαός δημιούργησε, δηλ το σπίτι
 του.
 Για μια ακόμα φορά οδηγούμαστε στις κάλπες για
 να επικυρώσουμε την αστική δημοκρατία. Για μια ακόμα
 φορά, με ψεύτικα διλήμματα του τρόμου, καλούν το λαό να
 νομιμοποιήσει τα πιο αντιλαϊκά και αντεργατικά μέτρα.
 Στο ψευτοδίλημμα της Ευρώπης της σταθερότητας ή της
 Ευρώπης των λαών, το παιγνίδι τους έχει στηθεί πολύ καλά. Σε
 αυτό το δίλημμα ο λαός πρέπει να απαντήσει. Και η απάντηση
 είναι, ψήφο και στήριξη στην εργατική τάξη, ψήφο και στήριξη
 στο λαϊκό εργατικό κίνημα, ψήφο στο Κομουνιστικό Κόμμα
 Ελλάδας.



Εσείς δέρνετε τη γυναίκα σας?


Εσείς δέρνετε τη γυναίκα σας?

Η άποψή μου για τους "οργανωμένους ενεργούς" φασίστες είναι συγκεκριμένη και έχει ειπωθεί πολύ εύστοχα και συνοπτικά από τον φίλο Δελαρζ εδώ

Το πρόσφατο περιστατικό με τον ΚαSSιδιάρη εμένα προσωπικά δεν με εξέπληξε. Όχι μόνο γιατί αυτοί ακριβώς είναι οι φασίστες, τέτοιες είναι οι πράξεις τους και τα πιστεύω τους, αυτές οι αντιδράσεις τους και τα λοιπά. Αλλά και για τον εξής λόγο. Όποιος είχε παρατηρήσει προσεκτικά το εν λόγω άτομο στις τηλεοπτικές του εμφανίσεις, έβγαζε δύο συμπεράσματα:

α) Ότι έψαχνε ευκαιρία να κάνει λίγο τηλεοπτικό μακελειό (αλά Χίος), να ανεβάσει την ένταση, να κάνει την ταρζανιά προς τέρψιν του μέσου ψηφοφόρου του αλλά και του αιμοδιψούς φιλοθεάμωνος κοινού (τόσες αμερικάνικες εκπομπές με live καταδιώξεις που καταλήγουν σε πυροβολισμούς φιλοξενεί η αμερικάνικη τηλεόραση, κάτι θα ξέρει).

Εξάλλου το εν λόγω άτομο γνωρίζει πολύ καλά ότι μεγάλο ποσοστό αυτών που τον ψήφισε, το έκανε για να πέσει ξύλο στους 300, να δοθεί γροθιά στο σάπιο πολιτικό σύστημα, να στηθούν κρεμάλες κτλ



Τι και αν ο ίδιος ψηφοφόρος που αναζητά τη Νέμεσις στα αναβολιασμένα μπράτσα φασιστοειδούς ήταν συνεχόμενα και κατ εξακολούθησιν πελάτης  αυτού του σάπιου πολιτικού συστήματος? Τι και αν έχει ανοίξει ένα μεγάλο χαρωπό τσουβάλι και έχει χώσει μέσα τα κόμματα που εκείνος ψήφιζε (πασοκ - νδ) και τον απογοήτευσαν --γιατί ποτέ δεν κατάλαβε ότι δεν εξυπηρετούσαν τα δικά του συμφέροντα-- αλλά και κόμματα που ουδεμία ευθύνη φέρουν για την κατάντια και την ξεφτίλα του.

Ωστόσο οι ΧΑυγιτες θα μετέχουν πλέον στους 300 και η αντίφαση είναι τόσο προφανής που δεν έχει καν νόημα σχολιασμού. Βέβαια όπως λεν και οι ίδιοι δεν θα πάρουν χρήματα προς όφελος του κόμματος. Έχουν άλλους πόρους. ΧΑ, μια ευγενική χορηγία του δικομματισμού και του σάπιου καπιταλιστικού συστήματος. Δεύτερη αντίφαση? Δεν θα τ' αντέξω!

Δες ένα καλό παράδειγμα τηλεοπτικού τζερτζέλου για να ακολουθήσει το σουπα μουπες, η πολιτική συζήτηση επιπέδου καφενέ με όρους mortal combat (insert coin to join), στην οποία έχει εθιστεί μεγάλο τμήμα συμπολιτών μας. Συντονιστής θα μπορούσε άνετα να είναι ο Αντρέας Μικρούτσικος (ή ο Jerry Springer).


Η συγκεκριμένη την γλύτωσε χωρίς ξύλο. Ωστόσο είναι ενδεικτικό το ύφος, ο τρόπος επίθεσης αλλά και η απήχηση που είχε το βίντεο στο ακροδεξιό κοινό (και όχι μόνο σε αυτό που αυτοπροσδιορίζεται ως τέτοιο, αλλά και σε αυτό που έχει ανάλογη αντίληψη χωρίς να το καταλαβαίνει και συνεχίζει να θεωρεί εαυτόν δημοκράτη, άξιο φυσικό συνεχιστή του Περικλέως). Στο facebook είχε αναρτηθεί και στην προσωπική σελίδα του πρωταγωνιστή με το λογοπαίγνιο "οικολόγρια". Διότι εκτός από μισογύνηδες είμεθα και εχθροί της ηλικίας. Το γεγονός ότι ουδείς προσβάλλεται με αυτό το είδος ρατσισμού ως προς τους μεγαλύτερους (μιλάμε πάντα για τους φαν του συγκεκριμένου κυρίου, αλλά και τους χειροκροτητές του από ευρύτερα τμήματα της κοινωνίας), ουδείς αναλογίζεται ότι η Κοντούλη έχει ενδεχομένως την ηλικία των γονέων του (όπως και η Λιάνα) ότι και ο ίδιος φευ! θα μεγαλώσει κάποια στιγμή, αν δεν πλησιάζει ήδη την ηλικία αυτή κτλ είναι αποκαρδιωτικό.

β) Ότι το συγκεκριμένο άτομο, με τα πάμπολλα τικ, με το μόνιμο εκνευρισμό, με το αυθάδικο στυλ ήταν μία κινούμενη ωρολογιακή βόμβα μίσους και φανατισμού η οποία "έψαχνε" απεγνωσμένα μία σπίθα για να κάνει μπουμ ον κάμερα. 
Χαρακτηριστικό του κομπλεξικού ανθρώπου είναι η έντονη αντίδραση σε αυτόν που γελά εις βάρος του (βλέπε Πλέυρης), σε αυτόν που τον αμφισβητεί και τον φέρνει σε δύσκολη θέση (βλέπε Δούρου) και εν τέλει σε αυτόν που όχι μόνο τον αμφισβητεί και στέκεται παλικαρίσια απέναντί του αλλά τον αψηφά, δεν τον φοβάται, δεν κάνει την πάπια (βλέπε Λιάνα και Προκόπης Παυλόπουλος--εντάξει σβήστε τον τον δεύτερο. Ο Προκόπης δεν ήθελε να χυθεί αίμα μπροστά στις κυρίες). Πόσο μάλλον όταν είναι γένους θηλυκού, άρα "κατώτερου σωματικά και πνευματικά" στα μάτια ενός φασίστα.
Οι γυναίκες για τους απανταχού καSSιδιαρηδες είναι αναπαραγωγικές μηχανές που ζευγαρώνουν, γεννούν και ανατρέφουν στρατιώτες. Μαγειρεύουν για τον πυρήνα και είναι γενικά υπό. Σε όλα.
Μπείτε τώρα στη θέση του. Είχε απέναντί του δύο "φουστάνια" και του βγάζαν και γλώσσα!! Ξέρεις τι κάνουμε εμείς σε κάτι σαν και του λόγου σου? Τις μαυρίζουμε στο ξύλο και μετά λέμε σε όλους ότι έπεσαν από τις σκάλες και χτύπησαν.

Ωστόσο όπως σας είπα και στην αρχή, αλλά χάθηκα στην φλυαρία μου (το στερεότυπο θέλει οι γυναίκες να μιλάμε πολύ και να φλυαρούμε ακατάπαυστα, μέχρι να βρεθεί ο κατάλληλος καSSιδιαρης να μας βουλώσει το στόμα) όλα αυτά ήταν αναμενόμενα από το συγκεκριμένο ανθρωποειδές (χαμένος κρίκος της εξέλιξης, πάρτυ στην κοινότητα των ανθρωπολόγων).

Αυτό που για μένα προσωπικά δεν ήταν τόσο αναμενόμενο, είναι η απήχηση που βρήκε αυτή του η πράξη σε τμήματα των ανθρώπων της διπλανής πόρτας. Σε αυτούς που αβασάνιστα είπαν το "καλά της έκανε". Σε αυτούς που έσπευσαν να καταδικάσουν αλλά να πουν ότι "και αυτή τον προκάλεσε". Σε αυτούς που ρωτούσαν ως ανόητοι "ποιος ξεκίνησε πρώτος" (λες και επρόκειτο για διαμάχη σε προαύλιο δημοτικού σχολείου) αλλά και σε αυτούς που ως γνήσιοι χάχες, θεωρούν ότι η ζωή είναι ένα απέραντο videogame. Είναι προσομοίωση ζωής. Όλα έχουν την πλάκα τους. 

Όλο αυτό βγάζει στην επιφάνεια το πόσο κρυφοφασίστες, μισογύνηδες, θρασύδειλοι, ομοφοβικοί είναι ορισμένοι εκεί έξω. Είναι πολλοί αυτοί? Ποιος ξέρει. Οι επόμενες εκλογές θα έχουν χαρακτήρα άτυπης απογραφής ως προς αυτό. Πλέον κανείς δεν νομιμοποιείται να πει "δεν ήξερα". Τα σώβρακα έπεσαν μαζί με τις μάσκες. Τώρα αγαπητοί ξέρετε.

Ο άντρας που δεν σοκάρετε από τη θέα μίας γυναίκας που γρονθοκοπείται, που είπε ότι "καλά της έκανε", με κάνει να πιστεύω ότι έχει απενοχοποιήσει το ξύλο στις γυναίκες (για τους μετανάστες δε το συζητάει καν, αυτοί δεν είναι άνθρωποι) και ότι κάλλιστα μπορεί να δέρνει και τη δική του γυναίκα, αν "βγάλει γλώσσα", αν το φαϊ δεν είναι καλό κτλ κτλ

Για την γυναίκα που είπε το ίδιο, τι να πω? Τι μπορώ να πω?


(Και ένα τελευταίο. Υποτίθεται ότι τα κανάλια βάλλουν συστηματικά τις τελευταίες μέρες κατά της ΧΑ. Και τι λέει το έγκριτο και μαχόμενο ρεπορτάζ? Ότι ο Κασσιδίαρης εγκαλεί την αστυνομία για το ανθρωποκυνηγητό που έστησε εις βάρος του, παίζουν συνεχώς πλάνα του έταιρου Ηλία να βρίζει γαλονάδες και γενικώς καλλιεργείται ένα κλίμα ότι έχουν "θέματα" με την αστυνομία..
Ορίστε λοιπόν και το αντισυστημικό προφίλ. Η καλύτερη διαφήμιση από όλα τα κανάλια.)

**Οι δύο φώτο που συνοδεύουν το κείμενο κυκλοφορούν στα social media. Δεν ξέρω από ποιους ξεκίνησαν, έκαναν πάντως καλή δουλειά. Εγώ θα αντικαταστούσα τη λέξη "αντιμνημονιακή" με το "αντισυστημική".

Μόνο να μην πείτε ότι δεν σας προειδοποιήσαμε !


Μόνο να μην πείτε ότι δεν σας προειδοποιήσαμε !






Όχι τίποτα άλλο, αλλά δεν είναι ανάγκη κάθε φορά να δικαιώνουμε τον … Δρακουμέλ για το ότι “ο Έλληνας ξεχνάει” !
Έχουμε λοιπόν και λέμε:
- Είτε με κεντροδεξιά (ΝΔ και λοιποί) κυβέρνηση
- Είτε με κεντροαριστερή (ΣΕΚΜ και λοιποί) κυβέρνηση
1. Ο λαός ΔΕΝ πρόκειται να απαλλαγεί από τα Μνημόνια και ό,τι αυτά συνεπάγονται
2. Τα πλατιά λαϊκά στρώματα, οι εργαζόμενοι και οι άνεργοι, ΔΕΝ θα ανακουφιστούν ούτε κατά κεραία
3. Κανείς ΔΕΝ πρόκειται να προστατευτεί από την επερχόμενη χρεοκοπία
4. Η εξαθλίωση του λαού μας, θα είναι το σήμα κατατεθέν και των δύο κυβερνήσεων
Να το ξεκαθαρίσουμε και πάλι. Η όποια κυβέρνηση, εφ΄όσον την εξουσία την έχουν τα μονοπώλια, η πλουτοκρατία, η αστική τάξη, δεν είναι παρά ένας θίασος από μαριονέτες, που άλλοι κουνάνε τα σκοινιά κι αυτοί χορεύουν !
Έτσι, αν στις 18 του Ιούνη έχουμε “μία από τα ίδια”, ας μην μας προκύψουν … κοψοχέρηδες, ας μη μας πει κανένας “δεν ξέραμε”, “δεν καταλάβαμε” !

Απ΄ όλα έχει ο … μπαξές !!!


Απ΄ όλα έχει ο … μπαξές !!!






Τα παρακάτω, έχουν να κάνουν  με το τι έχει βγει προς τα έξω σήμερα, αύριο δεν ξέρουμε …  – άλλωστε, καινούργια βδομάδα αρχίζει !
Γιάννης Τόλιος, υποψήφιος βουλευτής Β Αθήνας του ΣΕΚΜ:
- «Ασφαλώς την αμφισβητούμε την ευρωζώνη κατά κράτος οριζοντίως και καθέτως. Παλεύουμε για την ανατροπή της ευρωζώνης».
Παναγιώτης Λαφαζάνης πρωτοκλασάτο στέλεχος του ΣΕΚΜ:
 - «Δεν αρκεί η καταγγελία εναντίον των μνημονίων και της τρόικας. Η Ελλάδα άμεσα εδώ και τώρα θα πρέπει να εγκαταλείψει την ευρωζώνη και να φύγει από το ευρώ και να προχωρήσει στην διαμόρφωση ενός νέου εθνικού νομίσματος».
Γ.Δραγασάκης ο οικονομικός … εγκέφαλος του ΣΕΚΜ:
 (για την κυβέρνηση της Αριστεράς)




- ” Όχι. Δεν μιλάμε μόνο για την Αριστερά. Μιλάμε για μια κυβέρνηση της ευρύτερης δυνατής συναίνεσης και συμμετοχής και πέρα από την Αριστερά. Αν έρθουμε πρώτοι, όσο ποσοστό κι αν πάρουμε, ακόμη κι αν πάρουμε αυτοδυναμία θα επιδιώξουμε μια κυβέρνηση της ευρύτερης δυνατής συναίνεσης, της ευρύτερης δυνατής συμμετοχής και μέσα στο κοινοβούλιο και μέσα στην κοινωνία».
Α. Τσίπρας (στην Καβάλα, το βράδυ του Σαββάτου):
- « Ή θα εγκρίνετε το Μνημόνιο ή θα εγκρίνετε το κυβερνητικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ. Ή το Μνημόνιο της δραχμής ή το κυβερνητικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ για την ισότιμη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη.  Ή τη μετεκλογική συγκυβέρνηση του Μνημονίου, ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, ή τη μετεκλογική κυβέρνηση της Αριστεράς, με κορμό τον ισχυρό ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ».
Τι να πει κανείς …
Πάρε ό,τι θέλεις … παλιατζή !!!
Από … όλα έχει ο μπαξές !

μια βδομάδα πριν τις εκλογές …!!!!


μια βδομάδα πριν τις εκλογές …!!!!



Χωρίς θορύβους, ανακοινώσεις και τυμπανοκρουσίες ο στόχος για μια "Αριστερή διακυβέρνηση" πάνω στον οποίο βασίστηκε η προεκλογική τακτική του ΣΥΡΙΖΑ εγκαταλείπεται μια βδομάδα πριν τις εκλογές. Η "κυβέρνηση της Αριστεράς" που προβαλόταν ως "η ελπίδα", που υποτίθεται δεν ήθελε να δει το ΚΚΕ και "αρνιόταν επίμονα τη συνεργασία σε αυτήν", αντικαθίσταται από μια ευρεία συμμαχική κυβέρνηση συναίνεσης με τη συμμετοχή ευρύτερων δυνάμεων που περιλαμβάνουν όχι μόνο το ΠΑΣΟΚ αλλά και τη ΝΔ!

Το ξεκαθάρισμα του θέματος και η εγκατάλειψη της θέσης για κυβέρνηση της Αριστεράς ξεκίνησε το  Σάββατο το πρωί ( από την εκπομπή του Γ.Αυτιά όπου καλεσμένοι ήταν ο Γ.Δραγασάκης και ο Δ.Αβραμόπουλος.

Εκεί ο Γ.Δραγασάκης μίλησε καθαρά για κυβέρνηση μιας ευρύτερης συνεργασίας.

Οταν ο Γ.Αυτιάς τον ρωτησε αν μιλάει για κυβερνηση συνεργασίας της Αριστεράς εκείνος είπε "Οχι. Δεν μιλάμε μόνο για την Αριστερά. Μιλάμε για μια κυβέρνηση της ευρύτερης δυνατής συναίνεσης και συμμετοχής και πέρα από την Αριστερά" Και ξεκαθάρισε χωρίς να αφήνει το παραμικρό περιθώριο για παρανοήσεις."Αν έρθουμε πρώτοι, όσο ποσοστό κι αν πάρουμε, ακόμη κι αν πάρουμε αυτοδυναμία θα επιδιώξουμε μια κυβέρνηση της ευρύτερης δυνατής συναίνεσης, της ευρύτερης δυνατής συμμετοχής και μεσα στο κοινοβούλιο και μεσα στην κοινωνία." Ο Δ.Αβραμόπουλος έσπευσε αμέσως να πεί:"Αυτό είναι ένα θαρραλέο βήμα"

Η ΑΛΗΘΕΙΑ VIDEO


πραγµατική δηµοκρατία;.


 πραγµατική δηµοκρατία;.


   

Το διάστηµα των τελευταίων µηνών, µέσα στο πλαίσιο της διαρ-
κώς εντεινόµενης καπιταλιστικής οικονοµικής κρίσης και της
κλιµακούµενης αντεργατικής και αντιλαϊκής επίθεσης κι ενώ
οι κοινωνικές αντιθέσεις οξύνονται µε πρωτόγνωρο ρυθµό από τη µε-
ταπολίτευση και µετά, τίθεται εκ νέου µέσα στην πολιτικοϊδεολογική
αντιπαράθεση ένα µάλλον παλιό ζήτηµα: το ζήτηµα περί της «άµεσης»,
της «συµµετοχικής» ή ακόµα και της «πραγµατικής» δηµοκρατίας. Φαί-
νεται ν’ απασχολεί σχεδόν τους πάντες: δεξιούς κι «αριστερούς», σο-
σιαλδηµοκράτες και φιλελεύθερους, διεθνιστές-κοσµοπολίτες και εθνι-
κιστές. Είναι ένα από τα θέµατα που συζητήθηκαν πολύ στις «πλατεί-
ες» και τις συνελεύσεις των «αγανακτισµένων», προβάλλεται συνεχώς
από τα καπιταλιστικά ΜΜΕ, συζητιέται σε ηµερίδες διανοουµένων. Γε-
νικώς σελίδες επί σελίδων γράφονται γι’ αυτό το ζήτηµα σε περιοδικά,
εφηµερίδες, βιβλία, ιστοσελίδες και blog. Με προσχηµατικές αναφορές
στη δηµοκρατία, η κυβέρνηση προωθεί µια σειρά θεσµικές αλλαγές.
Μάλιστα τον Ιούλη κατέθεσε προς διαβούλευση και σχετικό νοµοσχέ-
διο για τη διεξαγωγή δηµοψηφισµάτων µε ρητό στόχο -όπως αναφέρε-
ται σε αυτό- την ενίσχυση της άµεσης και συµµετοχικής δηµοκρατίας
στη χώρα µας.
Σε µια πρώτη µατιά, το θέµα φαίνεται αστείο ή τουλάχιστον γκροτέ-
σκο - και σε µεγάλο βαθµό είναι τέτοιο. Σε µια συγκυρία που οι µισθοί,
- 67 -
Ο Αποστόλης Χαρίσης είναι συνεργάτης της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ.
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 67τα εργατικά και κοινωνικά δικαιώµατα και κατακτήσεις, η υγεία, η παι-
δεία, το βιοτικό επίπεδο του λαού διαλύονται κυριολεκτικά, όταν -µε
βάση τα επίσηµα στοιχεία- σχεδόν ένας στους πέντε είναι άνεργος (στην
πραγµατικότητα οι άνεργοι και υποαπασχολούµενοι είναι πολύ περισ-
σότεροι) και όταν χιλιάδες νοικοκυριά αδυνατούν να πληρώσουν το
νοίκι, τα δάνεια και τους λογαριασµούς του ηλεκτρικού, η κυβέρνηση
αλλά και άλλοι µηχανισµοί του αστικού κράτους θέτουν στην ηµερή-
σια διάταξη προς συζήτηση το ζήτηµα της «περαιτέρω ενίσχυσης της
δηµοκρατίας µας µε αµεσοδηµοκρατικούς θεσµούς και πρακτικές».
Μέσα σε αυτό το κοινωνικό κλίµα εξαθλίωσης και ανασφάλειας γίνε-
ται λόγος για την άµεση δηµοκρατία της αρχαίας Αθήνας, αναλύονται
οι διάφορες πλευρές της ελβετικής εµπειρίας των δηµοψηφισµάτων και
πολλά άλλα τέτοια ωραία. ∆ηµοσιολόγοι, «αναλυτές», «ελευθεριακοί
ακτιβιστές» και έγκριτοι νοµικοί επιστήµονες λογοµαχούν και επιχει-
ρηµατολογούν µε πάθος για το πώς θα φέρουµε «τη δηµοκρατία πιο κο-
ντά στο λαό» και «το λαό πιο κοντά στη λήψη των αποφάσεων», τον ίδιο
αυτό λαό που ρηµάζεται κυριολεκτικά µέρα µε τη µέρα. Αν τους µιλή-
σεις για: καπιταλισµό, κρίση υπερπαραγωγής και υπερσυσσώρευσης,
πάλη των τάξεων, σοσιαλιστική επανάσταση, εργατική εξουσία, σου
αντιτείνουν µε µεγάλη άνεση: κρίση δηµοκρατικής αντιπροσώπευσης,
τέλος της κοµµατοκρατίας και των κοµµάτων, φαυλοκρατία και κλε-
πτοκρατία των πολιτικών, εξέγερση των «πολιτών» (στις πλατείες!), τέ-
λος της µεταπολίτευσης, έλεγχος του χρέους κ.ο.κ. Ακόµα και την κα-
πιταλιστική κρίση την αποδίδουν στο πολιτικό σύστηµα και τη λειψή
δηµοκρατία!
Ωστόσο, µέσα από ολόκληρη αυτήν την επίµονα καλλιεργούµενη και
προβαλλόµενη θορυβώδη φλυαρία, ιδιαίτερα στο διαδίκτυο, το µέσο
της επερχόµενης δήθεν «ψηφιακής άµεσης δηµοκρατίας» (του
facebook και του twitter), πονηριάς, ασχετοσύνης, αφέλειας διακρίνε-
ται καθαρά η προσπάθεια της άρχουσας τάξης να προετοιµάσει και να
προωθήσει την έγκαιρη προσαρµογή του πολιτικού της συστήµατος
στις συνθήκες και απαιτήσεις της φτώχειας και της βαρβαρότητας που
θα συνοδεύουν µόνιµα πια από δω και πέρα την ύπαρξη του καπιταλι-
στικού σχηµατισµού, ακόµα και στις πιο αναπτυγµένες κοινωνίες του.
Γιατί είναι όντως αλήθεια ότι έχει ήδη ξεκινήσει µια καινούργια συ-
γκυρία στην εξέλιξη του µονοπωλιακού καπιταλισµού, στην οποία η
- 68 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 68στροφή στην αντίδραση θα είναι πολύ πιο έντονη από πριν. Στο πλαίσιο
αυτό και η ίδια η αστική δηµοκρατία στις αναπτυγµένες καπιταλιστικές
χώρες θ’ αλλάξει (ακριβέστερα, ήδη έχει αρχίσει ν’ αλλάζει εδώ και αρ-
κετό καιρό) προς πιο αντιδραστικές πολιτικές µορφές και κατευθύνσεις.
Γι’ αυτό, όσο κι αν φαίνεται ίσως σε πολλούς παράδοξο, όλη αυτή η συ-
ζήτηση περί δηµοκρατίας, ακόµα και περί «άµεσης δηµοκρατίας», εί-
ναι πολύ επικίνδυνη και κρύβει επιδιώξεις κάθε άλλο παρά δηµοκρατι-
κές, ακόµα και µέσα στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής αστικής δηµο-
κρατίας. 
Οµως ας πάρουµε τα πράγµατα απ’ την αρχή. Στο παρόν κείµενο 
θα επιχειρηθεί να εξεταστούν συνοπτικά κάποιες από τις βασικές ιδέες
και έννοιες που προβάλλονται σαν κεντρικές στην προαναφερόµενη
συζήτηση.
   
Λίγες είναι οι έννοιες για τις οποίες έχουν γραφτεί και ειπωθεί τόσα
πολλά, ιδιαίτερα τους δύο τελευταίους αιώνες. Εχει υπάρξει ως ιδέα, ως
ιδανικό, ως σύνθηµα και κραυγή στα χείλη εκατοµµυρίων αγωνιζόµε-
νων ανθρώπων, ως πολιτικό αίτηµα και στόχος, ως δυνατότητα και ως
πραγµατικότητα και επίσης ως ιδεολόγηµα εξαπάτησης, ως φενάκη.
Οπως ξέρουµε όλοι, η λέξη είναι αρχαία και σηµαίνει την εξουσία του
δήµου σε αρχαίες πόλεις-κράτη. ∆ήµος δεν ήταν ο συνολικός πληθυ-
σµός αυτών των κρατών, αλλά οι ελεύθεροι πολίτες τους, δηλαδή οι
ενήλικοι άνδρες που είχαν πολιτικά δικαιώµατα, σε αντίθεση µε τις γυ-
ναίκες, τους δούλους και τους µετοίκους. Η εξουσία του δήµου, η «δη-
µοκρατία» τίθεται σε αντιπαράθεση µε την «αριστοκρατία» ή «ολιγαρ-
χία», δηλαδή µε την εξουσία των πλούσιων γαιοκτηµόνων-µεγάλων
δουλοκτητών, καθώς και µε τη «µοναρχία» ή «τυραννία», όπου κυβερ-
νά ένας ηγεµόνας (που όµως, όχι σπάνια, ευνοεί περισσότερο τους φτω-
χούς ελεύθερους -και βασίζεται σε αυτούς- παρά τους αριστοκράτες).
Εφόσον άρχει ο δήµος, δηλαδή το σύνολο των πολιτών, είναι σαφές ότι
τον πρώτο λόγο έχει η πλειονότητα (η «πλειοψηφία»), η οποία φυσικά
περιορίζει όσο είναι δυνατό τις επιπτώσεις της οικονοµικής δύναµης
των πλουσίων. Ενας από τους τρόπους που γινόταν αυτό ήταν η εκλογή
- 69 -
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 69µε ψηφοφορία ή και η χρήση της κλήρωσης για τα κρατικά αξιώµατα
και της τακτής εναλλαγής σε αυτά από όσο το δυνατό περισσότερους
πολίτες, καθώς και οι τακτικές συνελεύσεις («εκκλησία του δήµου»)
όπου επιδιωκόταν να συµµετέχει το σύνολο των πολιτών. Για να επι-
τυγχάνεται αυτό, δεδοµένου ότι πολλοί από τους πολίτες έκαναν παρα-
γωγική εργασία εν συνόλω ή εν µέρει, δινόταν και αποζηµίωση για τη
συµµετοχή στα κοινά - µόνο έτσι εξάλλου θα αποκλειόταν ο έλεγχος της
εξουσίας και η κατάληψη όλων των αξιωµάτων από τους πλούσιους πο-
λίτες, οι οποίοι ήταν εντελώς απαλλαγµένοι από τη φυσική εργασία. 
Ο δήµος λοιπόν απαρτιζόταν εν µέρει από παραγωγούς. Ωστόσο, η
µορφή αυτή εξουσίας δε θα ήταν δυνατή στις δοσµένες οικονοµικές
συνθήκες αν δεν υπήρχε ένα ακόµη πολυάριθµο κοινωνικό σώµα που
αποτελούνταν από καθαυτό και αποκλειστικά σχεδόν παραγωγούς -ιδι-
αίτερα πολυάριθµο µάλιστα στους καιρούς της δόξας της αθηναϊκής δη-
µοκρατίας- και συγκεκριµένα η κοινωνική τάξη των δούλων. Στην ερ-
γασία των δούλων βασιζόταν το παραγωγικό πλεόνασµα που επέτρεπε
στους ελεύθερους Αθηναίους πολίτες να ασχολούνται µε τη µη παρα-
γωγική πνευµατική εργασία της διοίκησης του κράτους (ενδεικτικά,
στα χρόνια της µέγιστης ακµής της Αθήνας, οι πολίτες αριθµούσαν τριά-
ντα χιλιάδες περίπου, ενώ οι δούλοι ίσως και µέχρι εκατόν πενήντα χι-
λιάδες άτοµα). Επρόκειτο λοιπόν για µια δουλοκτητική δηµοκρατία και
ο δήµος συνιστούσε την άρχουσα τάξη, συγκροτηµένη ως πολιτική
οντότητα. 
Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που συνοδεύει τη δηµοκρατία ως µορ-
φή εξουσίας και διακυβέρνησης σε όλη την κατοπινή της εξέλιξη (και
είναι µακρά αυτή). ∆ηλαδή: Η δηµοκρατία είναι µια µορφή ταξικής πο-
λιτικής εξουσίας, µια µορφή κράτους. Το κράτος συνιστά εποικοδόµη-
µα µιας ταξικής εκµεταλλευτικής κοινωνίας (µε τη µοναδική ιστορική
εξαίρεση της δικτατορίας του προλεταριάτου που, αν και συνιστά επί-
σης ταξική δικτατορία, δε βασίζεται στην εκµετάλλευση ανθρώπου από
άνθρωπο και είναι επαναστατική µεταβατική κρατική µορφή προς την
αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία). 
Κάθε δηµοκρατία λοιπόν συνιστά στην πραγµατικότητα µια ταξική
δικτατορία επί της εκµεταλλευόµενης τάξης ή τάξεων. Κάθε δηµοκρα-
τία αφορά την κυρίαρχη τάξη του δοσµένου κοινωνικοοικονοµικού
σχηµατισµού, άρα το βασικό στην προκειµένη περίπτωση της ελληνι-
- 70 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 70κής αρχαιότητας είναι πως επρόκειτο για ένα δουλοκτητικό κράτος, κα-
τά τον τύπο και το περιεχόµενο και για δηµοκρατία ως προς τη µορφή.
Επρόκειτο για δηµοκρατία µεταξύ του συνόλου των δουλοκτητών, µε-
γάλων και µικρών, η οποία φυσικά προστάτευε και ευνοούσε µεν πε-
ρισσότερο τους λιγότερο πλούσιους πολίτες (χωρίς ωστόσο να αίρει τη
διάκριση-αντίθεση µεταξύ πλούσιων και φτωχών), αλλά από την άλλη
βασιζόταν στην ιδιοποίηση των αποτελεσµάτων της εργασίας της τάξης
των «οµιλούντων εργαλείων», των δούλων, από την τάξη των δουλο-
κτητών-πολιτών ως συνόλου. Σ’ αυτό αφορούσαν οι αντιπαραθέσεις µε-
ταξύ των διάφορων οµάδων πολιτών: στο πώς θα κατανεµηθεί µεταξύ
τους το υπερπροϊόν της σφετερισµένης εργασίας των δούλων - στην τε-
λευταία, σε τελική ανάλυση, βασίζονταν οικονοµικά τα τεράστια όντως
πολιτικά, στρατιωτικά και πολιτιστικά επιτεύγµατα της αθηναϊκής δη-
µοκρατίας, καθώς και όλων των σηµαντικών αρχαίων κρατών.
Και στο φεουδαρχικό κοινωνικοοικονοµικό σχηµατισµό υπάρχει το
ιστορικό αντίστοιχο της αρχαίας δηµοκρατίας των δουλοκτητών, στις
περιπτώσεις εκείνες όπου δεν υπάρχει ισχυρή βασιλική εξουσία και
στην πράξη ο βασιλιάς είναι «πρώτος µεταξύ ίσων» (βλ. λ.χ. τη φεου-
δαρχική Πολωνία, που ποτέ δεν έφτασε στην απολυταρχική εξουσία,
αλλά το κράτος διοικούσε «δηµοκρατικά», δηλαδή µε βάση τους κανό-
νες της πλειοψηφίας-µειοψηφίας και του συσχετισµού δύναµης, από
κοινού, η «σλιάχτα», η σύνοδος ή συνέλευση των ευγενών φεουδαρχών,
όπως επίσης γινόταν, σε κάποιο βαθµό και στην προαπολυταρχική φε-
ουδαρχική περίοδο της Αγγλίας και αλλού). Επρόκειτο και εδώ για µια
ταξική εξουσία, µια δικτατορία των φεουδαρχών (δηλαδή της εκµεταλ-
λευτικής τάξης που διαδέχτηκε τους δουλοκτήτες) επί των παραγωγών,
δηλαδή των εξαρτηµένων και δεµένων στη γη αγροτών (στη φεουδαλι-
κή περίοδο βέβαια το συγκεκριµένο καθεστώς δεν ονοµαζόταν δηµο-
κρατία ούτε καν res publica, αλλά η ουσία ήταν η ίδια - δηµοκρατία µε-
ταξύ των εκµεταλλευτών και σε βάρος των παραγωγών), «δηµοκρατία»
ή «αριστοκρατία» για την εκµεταλλεύτρια κυρίαρχη τάξη - δικτατορία
για την εκµεταλλευόµενη και κυριαρχούµενη.
1
- 71 -
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
1. Μάλιστα, η εµφάνιση της φεουδαρχικής απολυταρχίας συνοδευόταν από την υποβάθ-
µιση των µεγάλων φεουδαρχικών οίκων-ανταγωνιστών της βασιλικής οικογένειας και
την αναβάθµιση αντίστοιχα των κατώτερων οµάδων των φεουδαρχών, ιδιαίτερα στην
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 71Αντίστοιχα είναι τα πράγµατα ως προς την ουσία τους και στην καπι-
ταλιστική περίοδο ανάπτυξης της ανθρωπότητας. «Πολίτης» κυρίαρ-
χος, µε ουσιαστικό δικαίωµα και δυνατότητα συµµετοχής στα κοινά
στις πρώτες αστικές δηµοκρατίες των νέων χρόνων, ήταν ο αστός, ο
ιδιοκτήτης µέσων παραγωγής ή πλούτου, ο βιοτέχνης, ο καραβοκύρης,
ο έµπορος, ο τραπεζίτης κ.ο.κ. και όχι φυσικά ο µισθωτός εργάτης.
Στην πορεία ανάπτυξης του καπιταλισµού ωστόσο η κατάσταση πε-
ριπλέχθηκε πολιτικά και ιδεολογικά. Το θέµα είναι ότι ο καπιταλισµός,
σε αντίθεση µε όλους τους προηγούµενους εκµεταλλευτικούς σχηµατι-
σµούς, προϋποθέτει την εξάλειψη του εξωοικονοµικού καταναγκασµού
και της βίας σε πλατιά κλίµακα, όσον αφορά τη συµµετοχή στην παρα-
γωγική διαδικασία. Ο εκµεταλλευόµενος παραγωγός, δηλαδή ο µισθω-
τός εργάτης που δε διαθέτει δικά του µέσα παραγωγής, πρέπει αναγκαία
να είναι νοµικά ελεύθερος, να µην είναι δεσµευµένος µε τη βία µε ένα
µέσο παραγωγής (δηλαδή τη γη), ώστε να µπορεί να αποτελέσει ελεύ-
θερη εργατική δύναµη για τον αστό-εργοδότη, µε τον οποίο συνάπτει
ένα συµβόλαιο (σύµβαση) εργασίας. 
Επίσης, στον αγώνα της ενάντια στους φεουδάρχες, η τότε ανερχόµε-
νη και επαναστατική κοινωνικά αστική τάξη ήταν ιστορικά αναγκα-
σµένη να κινητοποιήσει, να πάρει µαζί της τις µεγάλες µάζες των πα-
ραγωγών εργαζόµενων, αγροτών κατά κύριο λόγο (που αποτελούσαν
τη συντριπτική πλειονότητα του πληθυσµού) και δευτερευόντως εργα-
τών. Σε αυτή την επαναστατική περίοδο εµφανίζεται, µέσα από την ιδε-
ολογικοποιηµένη αστική εκδοχή της αρχαιότητας, η νεότερη έννοια της
«δηµοκρατίας» (αρχικά µε τη ρωµαϊκή προαυτοκρατορική εκδοχή της
Ανατολική Ευρώπη, κάτι ανάλογο µε την εξέλιξη της αρχαίας «τυραννίδος» από την
παλιότερη δουλοκτητική «αριστοκρατία». Αρα, σε ό,τι αφορά την ενδοταξική κατά-
σταση των φεουδαρχών, η απολυταρχία αποτελούσε µάλλον ένα µεγαλύτερο «εκδηµο-
κρατισµό»-εξισωτισµό στο εσωτερικό της φεουδαρχικής τάξης. Από ιστορικά γεγονό-
τα σαν και αυτά φαίνεται καλύτερα η διαφορά της ταξικής ανάλυσης από την ανάλυση
µε βάση µια αφηρηµένη αστική αντίληψη της πολιτικής, µακριά από την οικονοµία. Εί-
ναι δυνατό; Η απολυταρχία πιο δηµοκρατική από την αριστοκρατία; Για το σύνολο της
φεουδαρχικής άρχουσας τάξης όχι µόνο ήταν δυνατό κάτι τέτοιο, αλλά έγινε και πραγ-
µατικό γεγονός. Βεβαίως, για τους εξαρτηµένους αγρότες και δουλοπάροικους όλα αυ-
τά δε σήµαιναν τίποτα όσον αφορά την κοινωνική και πολιτική θέση τους.
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 72-res publica- republique στη γαλλική επανάσταση, republic και republicans στην αµερικανική)
2
. Επίσης, στην καπιταλιστική εποχή εµφανί-
στηκε και η έννοια και πραγµατικότητα του «έθνους», καθώς και µια
καινούργια πολιτική αντίληψη του «λαού».
Ο καπιταλισµός, ιδιαίτερα µετά από τη βιοµηχανική επανάσταση,
απελευθέρωσε µια πελώρια κοινωνική δυναµική, πρωτόγνωρη για τη
µέχρι τότε ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Επαναστατικοποίησε και πολ-
λαπλασίασε την παραγωγική δυνατότητα του παραγωγού-εργαζόµενου
που, αν και παρέµενε πάντα εκµεταλλευόµενος, απέκτησε πολιτικά δι-
καιώµατα, έγινε νοµικά ελεύθερος µέσα στην οικονοµική εκµετάλλευ-
ση και ανισότητα. Μέσα στην έντονη ταξική πάλη του 19ου αιώνα, όπου
συγκρούονταν ανελέητα τρεις βασικές κοινωνικές τάξεις, η φεουδαρ-
χική, η αστική και η εργατική, αρχίζει να αποκτά σύγχρονη ιδεολογική
χρήση η καθαρά αρχαιοελληνική έννοια της «δηµοκρατίας», σε αντι-
παράθεση µε τον κλασσικό αστικό φιλελεύθερο «ρεπουµπλικανισµό».
Οσο η αστική τάξη εδραιωνόταν οικονοµικά και πολιτικά και φυσικά
συντηρητικοποιούνταν ως άρχουσα τάξη που είχε βασικά πετύχει τον
πολιτικό της σκοπό, τόσο η νεαρή εργατική τάξη, τα µικροαστικά στρώ-
µατα, αλλά ακόµη µερικές φορές και τµήµατα της ανατραπείσας φεου-
δαρχικής τάξης, αναφέρονταν στη «δηµοκρατία», σε αντιπαράθεση µε
το ρεπουµπλικανισµό και τον αστικό φιλελευθερισµό. Ξεχωριστό αίτη-
µα - στόχο της περιόδου -που ενσωµατώθηκε και στις διεκδικήσεις του
εργατικού κινήµατος, σηµατοδοτώντας την «είσοδο» των γυναικών
στην κοινωνική παραγωγή- αποτέλεσε η διεκδίκηση πολιτικών δικαιω-
µάτων για τις γυναίκες. Ο στόχος που υλοποιήθηκε στον 20ό αιώνα µε
την καθιέρωση του καθολικού εκλογικού δικαιώµατος στο µεγαλύτερο
µέρος των καπιταλιστικών κρατών. 
Ετσι εξηγείται, κατά ένα µέρος τουλάχιστον, το γεγονός της ονοµα-
- 73 -
2. Η ρωµαϊκή εκδοχή της «res publica», των «κοινών» ή «δηµοσίων» πραγµάτων, της
διοίκησης του κράτους, ήταν πολύ πιο ήπια από την ελληνική, αντανακλώντας τους δια-
φορετικούς συσχετισµούς στο εσωτερικό των ρωµαίων δουλοκτητών, όπου το «πάνω
χέρι» διατήρησαν τελικά οι αριστοκράτες, οι πατρίκιοι, παρά τους αγώνες των «πλη-
βείων» («plebs»). Η Ρώµη κατάργησε κι αυτή τη βασιλεία (εξ ου και «κοινό πράγµα»,
που ανήκει δηλαδή σε όλους, «πολιτεία» σε αντιπαράθεση µε το «βασίλειο»), αλλά σ’
αυτή δεν κυριαρχούσε ο «δήµος», το σύνολο των ελεύθερων πολιτών.
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 73σίας του συντεταγµένου πολιτικού κινήµατος της εργατικής τάξης από
τα µέσα του 19ου αιώνα και µετά (σοσιαλδηµοκρατία, δηλαδή «κοινω-
νική δηµοκρατία» - διάχυση της δηµοκρατίας, της ιδιότητας του πολί-
τη και για τους εργάτες και τη φτωχολογιά της πόλης και του χωριού -
καθώς επίσης σηµατοδοτούσε και «κοινωνική δηµοκρατία» και κοινω-
νική ισότητα σε αντιπαράθεση µε την τυπική αστική «πολιτική δηµο-
κρατία» - εδώ ενσωµατωνόταν και το αίτηµα-σκοπός για την πολιτική
και κοινωνική πλήρη χειραφέτηση της εργατικής τάξης), στο πλαίσιο
του αγώνα για καθολικό δικαίωµα ψήφου και πολιτικά δικαιώµατα για
τους εργάτες. Ετσι εξηγείται, εν µέρει επίσης, από την άλλη µεριά και
το γεγονός λ.χ. ότι οι αντιδραστικοί Αµερικανοί γαιοκτήµονες-δουλο-
κτήτες των νότιων πολιτειών συσπειρώνονταν στο «δηµοκρατικό κόµ-
µα» των ΗΠΑ (πρόκειται για το ίδιο κόµµα του τωρινού προέδρου
Οµπάµα, που βέβαια σήµερα δεν εκφράζει κάποιους δουλοκτήτες γαι-
οκτήµονες, αλλά τη µεγαλοαστική τάξη των ΗΠΑ και µάλιστα µε υπο-
τιθέµενο πιο «προοδευτικό» πρόσηµο από το δίδυµό του ρεπουµπλικα-
νικό κόµµα), σε αντιπαράθεση µε τους «βόρειους» βιοµήχανους καπι-
ταλιστές που συντάσσονταν µε τους «ρεπουµπλικάνους» φιλελεύθε-
ρους (τους ίδιους µε σήµερα επίσης), επιδιώκοντας τον αποχωρισµό των
παραγωγών του Νότου (δηλαδή των αφρικανών αγροτικών δούλων)
από τα συγκεκριµένα µέσα παραγωγής και τη µεταµόρφωσή τους σε
ελεύθερη εργατική δύναµη. Σήµερα φαίνεται παράξενο, αλλά, ναι, οι
Αµερικάνοι δουλοκτήτες του Νότου αυτοπροσδιορίζονταν ως «δηµο-
κράτες» και «δηµοκρατία» και ήταν όντως τέτοιοι, µέσα στο πλαίσιο
βέβαια της ιδιαίτερης τάξης τους των «ελεύθερων (και λευκών) Αµερι-
κανών πολιτών-ιδιοκτητών» του Νότου των ΗΠΑ. Η δηµοκρατία λοι-
πόν, όπως εξάλλου και η αριστοκρατία ή η µοναρχία είναι πάντα ταξι-
κές στην ουσία τους µορφές, κόµµατα, τάσεις ή πολιτεύµατα.
Το πολιτικό εργατικό κίνηµα χρησιµοποίησε λοιπόν τις δυνατότητες
πολιτικής δράσης που είχαν απελευθερώσει οι αστικές επαναστάσεις
για την προώθηση των δικών του σκοπών και σωστά έπραξε (και πράτ-
τει). Αλλά οι δυνατότητες αυτές έχουν ένα ορισµένο ιστορικά συγκε-
κριµένο όριο. Η επίσηµη και επιτρεπόµενη πολιτική ζωή σε µια ταξική
κοινωνία καθορίζεται πάντα από την κυρίαρχη τάξη και το συµφέρον
της και αντικειµενικά σήµερα στοχεύει στη διαρκή αναπαραγωγή των
όρων του καπιταλιστικού σχηµατισµού. Τελικά, µετά από πολλούς αγώ-
- 74 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 74νες, η «πολιτική δηµοκρατία» έγινε πραγµατικότητα στον καπιταλισµό,
τουλάχιστον για τις αναπτυγµένες καπιταλιστικές χώρες και εν πάση πε-
ριπτώσει σε συνθήκες «οικονοµικής οµαλότητας» (γιατί η έλλειψη της
τελευταίας, δηλαδή η διακοπή της απρόσκοπτης διαδικασίας της διευ-
ρυµένης αναπαραγωγής κεφαλαίου -βλ. βαθιά καπιταλιστική κρίση-
και η αµφισβήτηση του καπιταλιστικού συστήµατος που επιφέρει, είναι
γνωστό ιστορικά ότι προκαλεί σύντοµα τον παραµερισµό και της συ-
νήθους «πολιτικής οµαλότητας» της αστικής δηµοκρατίας). Τα µέλη
όλων των τάξεων και στρωµάτων έχουν την ιδιότητα του πολίτη, το δι-
καίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, την ισότητα απέναντι στους νό-
µους κ.ο.κ. Η «κοινωνική δηµοκρατία» όµως, δεν πραγµατοποιήθηκε
φυσικά, ούτε ήταν δυνατό να πραγµατοποιηθεί ποτέ µέσα σε µια ταξι-
κή κοινωνία. Μπορεί λοιπόν να υπάρχει (ή να µην υπάρχει) δηµοκρα-
τία στο εσωτερικό µιας τάξης που είναι κυρίαρχη, αλλά δεν µπορεί πο-
τέ να υπάρξει «δηµοκρατία των τάξεων», µια εξουσία δηλαδή που να
ασκείται απ’ όλες τις τάξεις.
Τα παραπάνω βασικά πράγµατα όλως παραδόξως «ξεχνιούνται», πα-
ραµερίζονται στο πλαίσιο της εν λόγω συζήτησης για τη «δηµοκρατία».
Το θέµα είναι ότι η σύγχρονη αστική δηµοκρατία µπορεί να δικαιολο-
γήσει το όνοµά της ως τέτοια (όντας πάντοτε µια ταξική δικτατορία επί
των παραγωγών εργαζοµένων) µόνο αν παραµεριστεί το ταξικό κριτή-
ριο και τεθεί ως «δηµοκρατία ατόµων». Το καπιταλιστικό κράτος, σε
αντίθεση µε όλα τα προηγούµενα, µπορεί να υπάρξει ως ταξικό κράτος
µόνο αν παρουσιαστεί ως «εθνικό», ως «καθολικό» κράτος όλων, που
εκφράζει το «γενικό συµφέρον» και τη «γενική βούληση» όλων των πο-
λιτών ως ατόµων. Γι’ αυτό και στην παρούσα συζήτηση εκείνο που πο-
τέ δεν αναφέρεται είναι η έννοια της κοινωνικής τάξης, ενώ αντίθετα οι
πολίτες παρουσιάζονται είτε σαν άτοµα είτε συσπειρωµένοι σε αόριστες
«οµάδες συµφερόντων», σε «κόµµατα», σε επαγγέλµατα, σε αναρίθ-
µητες κάθε είδους «συλλογικότητες» κ.ο.κ., ποτέ όµως σε «τάξεις».
Ετσι η συζήτηση εξελίσσεται στην πορεία σε αναζήτηση τεχνικών
σφαλµάτων στις «δηµοκρατικές διαδικασίες», «λαθών της µεταπολί-
τευσης», «ανίκανων» ή «κλεφτών» πολιτικών κλπ. Η ουσία παραµερί-
ζεται µέσα από το δηµοκρατικό φετιχισµό κι έτσι η λύση του προβλή-
µατος αναζητείται στο εσωτερικό του υπάρχοντος συστήµατος οικονο-
µίας και εξουσίας.
- 75 -
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 75Γ   
Μερικοί από τους συµµετέχοντες στη συζήτηση περί δηµοκρατίας και
πολιτικού συστήµατος ισχυρίζονται ότι το πρόβληµα συνίσταται στο ότι
δεν έχουµε «πραγµατική» ή «αυθεντική» ή «σωστή» δηµοκρατία. Αντι-
στρέφοντας την πραγµατικότητα σε ό,τι αφορά τη σχέση οικονοµίας -
πολιτικής, λένε πως «φτάσαµε ως εδώ» (δηλαδή στην κατάσταση της
κρίσης) επειδή οι δηµοκρατικές διαδικασίες, λειτουργίες και θεσµοί στη
χώρα έχουν καταντήσει ψευδεπίγραφοι, µε αποτέλεσµα η άσκηση εξου-
σίας να έχει αποµονωθεί και αυτονοµηθεί απ’ τους πολίτες, οι οποίοι δεν
έχουν πια τη δυνατότητα να την ελέγχουν, ενώ έχει σταµατήσει και η
ίδια να είναι παραγωγική, λειτουργική για τη σηµερινή ελληνική κοι-
νωνία και έθνος. Συνεπώς, κατά τη γνώµη τους, το δηµοκρατικό πολί-
τευµα στην Ελλάδα πρέπει να επαναθεµελιωθεί και ν’ ανανεωθεί. Με-
ρικοί εξ αυτών καλούν για µια νέα Συντακτική Συνέλευση που θα κλη-
θεί να εκπονήσει τον αναγκαίο νέο Θεµελιώδη Νόµο (Σύνταγµα) της
χώρας. 
Οι αλλαγές που προτείνουν είναι ποικίλες, στοχεύουν ωστόσο κυρίως
στην αποτελεσµατικότητα του κρατικού και πολιτικού µηχανισµού της
χώρας και πολύ λιγότερο σε µια υποτιθέµενη πληρέστερη αντιπροσώ-
πευση του συνόλου των πολιτών στη εξουσία. Θεωρούν ότι η δηµο-
κρατία ως πολίτευµα στηρίζεται σε δυο «πυλώνες»: στην αρχή της πλει-
οψηφίας και στο κράτος δικαίου. Συνεπώς δίνουν έµφαση στη βελτίω-
ση των πολιτικών θεσµών της υπάρχουσας κοινωνίας, στο σαφέστερο
διαχωρισµό των εξουσιών (νοµοθετική, εκτελεστική, δικαστική), στην
πάταξη της διαφθοράς, την αποδοτική λειτουργία του κρατικού µηχα-
νισµού. 
Είναι σαφές ότι εδώ απηχούνται καθαρόαιµες αστικές αντιλήψεις
που, ανοµολόγητα µεν, σαφώς δε, αντιλαµβάνονται -και ορθώς- το κρά-
τος και το πολιτικό σύστηµα σαν µια διευρυµένη επιτροπή και µηχανή
διευθέτησης των υποθέσεων της αστικής τάξης, όπου ο «λαός», οι «ερ-
γαζόµενοι» δεν είναι τίποτε άλλο από το υλικό αυτής της διευθέτησης.
Για την ανάγκη θεµελίωσης ή επαναθεµελίωσης µιας «πραγµατικής δη-
µοκρατίας» κάνουν λόγο κυρίως νοµικοί, πολιτικοί επιστήµονες, φιλό-
σοφοι και κοινωνιολόγοι, εκφράζοντας υπαρκτές αντιθέσεις και ανα-
ζητήσεις που υπάρχουν µεταξύ τµηµάτων της µονοπωλιακής ολιγαρ-
- 76 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 76χίας και της αστικής τάξης γενικότερα για την προσαρµογή της πολιτι-
κής οργάνωσης της κοινωνίας στις σηµερινές συνθήκες. Χρησιµοποι-
ούν συχνά τον όρο «πραγµατική δηµοκρατία» για προφανείς προπα-
γανδιστικούς λόγους, αλλά ποτέ δεν αναφέρουν ούτε λέξη για δηµο-
κρατία λ.χ. στους χώρους δουλειάς. Η δικτατορία ή η δηµοκρατία όµως
έχει νόηµα ακριβώς εκεί, από κει ξεκινάει και εκεί καταλήγει, εκεί βρί-
σκεται το κλειδί για την κατανόηση -και την αλλαγή- της υπάρχουσας
κοινωνίας: στη σχέση παραγωγής, στη σχέση µεταξύ παραγωγού και
εκµεταλλευτή. Εκεί όµως δεν µπορεί να υπάρξει ούτε «πολιτική» ούτε
«κοινωνική» δηµοκρατία στον καπιταλισµό, αλλά η πιο στυγνή και
απόλυτη δικτατορία.
Η αοριστία του όρου «πραγµατική δηµοκρατία» παραπέµπει σχεδόν
στους πάντες, εκείνοι όµως που προτιµούν να κάνουν λόγο περισσότε-
ρο γι’ αυτή είναι -όπως προαναφέρθηκε- αστοί κοινωνικοί επιστήµονες
και παράγοντες που προέρχονται τόσο από το σοσιαλδηµοκρατικό και
το φιλελεύθερο χώρο, όσο και από τον εθνικιστικό που διαπερνά τους
δύο προηγούµενους όλο και περισσότερο. Οι φορείς αυτών των αντι-
λήψεων επιζητούν κυρίως ένα ισχυρό και συµπαγές αστικό πολιτικό σύ-
στηµα, µε αυξηµένο κύρος µέσα στο λαό, ικανό να ανταποκριθεί στις
µεγάλες προκλήσεις που έρχονται. Συνεπώς ενδιαφέρονται κυρίως για
την πρακτική ισχυροποίηση και την ιδεολογική νοµιµοποίηση της εκτε-
λεστικής εξουσίας και µαζί της φυσικά και της δικαστικής («κράτος δι-
καίου»), ως αναγκαίας δικλείδας ασφαλείας του κράτους. 
Εκείνη η πλευρά της καπιταλιστικής πολιτικής εξουσίας που φαίνεται
να υποχωρεί στη σκέψη τους είναι η λεγόµενη νοµοθετική εξουσία, η
βουλή, το κοµµατικό σύστηµα, η ρύθµιση του συνδικαλισµού κλπ., δη-
λαδή όλα αυτά µε τα οποία ταύτιζαν την έννοια της δηµοκρατίας τις
προηγούµενες δεκαετίες. Είναι φανερό ότι «πραγµατική δηµοκρατία»
σηµαίνει γι’ αυτούς κυρίως «πραγµατικό», ικανό, ισχυρό καπιταλιστι-
κό κράτος. Προτείνουν δηλαδή µια αστική «αυστηρή εξυγίανση» της
πολιτικής, ένα στενότερο και αποτελεσµατικότερο καταµερισµό της
άσκησης της καπιταλιστικής εξουσίας. Χρειάζεται να σηµειώσουµε ότι
την ίδια στιγµή που εκφράζονται προθέσεις για αντιδραστική ενίσχυση
του αστικού κράτους, η εργατική εξουσία καταδικάζεται ως «ολοκλη-
ρωτισµός» στο πλαίσιο της αντικοµµουνιστικής εκστρατείας. Ολα αυ-
τά παραπέµπουν σαφώς σε έναν «δηµοκρατικά» ή «εθνικά» νοµιµο-
- 77 -
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 77ποιηµένο αυταρχισµό και καταστολή προς αντιµετώπιση των ταξικών
συγκρούσεων που βλέπουν ότι έρχονται. 
Για την κατανόηση όλων των αστικών ή οπορτουνιστικών αντιλήψε-
ων περί δηµοκρατίας έχει σηµασία να εντοπίζονται κάποιοι όροι-κλει-
διά που χρησιµοποιούνται, όπως «δηµοκρατία», «κράτος δικαίου»,
«πολίτης», γιατί πρόκειται για όρους που χρησιµοποιούνται τόσο προ-
παγανδιστικά (για το πώς θα εκλάβει τον όρο ένας εργαζόµενος), όσο
και λειτουργικά (για να συνεννοούνται οι ίδιοι οι αστοί ιδεολόγοι µετα-
ξύ τους). Οταν λ.χ. αναφέρεται ο «πολίτης», είναι λογικό ο κάθε εργα-
ζόµενος να τείνει να ταυτίζεται µ’ αυτή την έννοια και ιδιότητα. Στην
πραγµατικότητα όµως η έννοια πολίτης µέσα στο πλαίσιο ενός συστή-
µατος ταξικής εξουσίας παραπέµπει (για όποιον καταλαβαίνει) στον κυ-
ρίαρχο του συστήµατος, τον πολίτη-ιδιοκτήτη, τον πολίτη-επιχειρηµα-
τία, το µόνο πραγµατικά αυτεξούσιο-µέτοχο της ταξικής εξουσίας, τον
πολίτη-κεφαλαιοκράτη. 
   
Σε διάκριση µε την παραπάνω συγκροτηµένη αστική συζήτηση για τη
δηµοκρατία, την πραγµατική δηµοκρατία και τις αλλαγές και προσαρ-
µογές του αστικού πολιτικού συστήµατος και κράτους στις σηµερινές
συνθήκες, έχει αναπτυχθεί και µια πλατιά κουβέντα περί της «άµεσης
δηµοκρατίας», µε αφορµή κυρίως τις κινητοποιήσεις των λεγόµενων
«αγανακτισµένων πολιτών». ∆εν πρόκειται βεβαίως για µια σοβαρή θε-
ωρητική ή ιδεολογική συζήτηση, αλλά περισσότερο για ένα «µικροα-
στικό ιδεολογικό πανηγύρι» µε πλήρη απουσία σοβαρότητας και κοι-
νωνικοπολιτικού στρατηγικού ορίζοντα, τις περισσότερες φορές, τυχο-
διωκτικό και ταυτόχρονα υποτακτικό στην καπιταλιστική εξουσία. Σε
αυτό το «πανηγύρι» εµπλέκονται κάθε είδους στοιχεία: διάφοροι πολι-
τικοί τυχοδιώκτες που αναζητούν ρόλο, οπορτουνιστικές και ψευτοα-
ναρχοαυτόνοµες οµάδες και φορείς, εθνικιστικές και ακροδεξιές οµά-
δες που υποτίθεται πως υπονοµεύουν το αστικό «δηµοκρατικό» πολί-
τευµα, καθώς και µια σειρά στοιχεία πραγµατικά ύποπτα και µε απο-
στολή την παρεµπόδιση και υπονόµευση της ανάπτυξης του εργατικού
και λαϊκού κινήµατος. Ολοι αυτοί, ο καθένας µε τον τρόπο του και την
- 78 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 78ιδιαίτερη στόχευσή του, κολακεύοντας συστηµατικά την ανωριµότητα
της πολιτικής συνείδησης των πληττόµενων µικροαστικών στρωµάτων
που κινητοποιήθηκαν στις πλατείες, κάνουν λόγο για ένα «κίνηµα άµε-
σης δηµοκρατίας» που δήθεν γεννήθηκε και που καλείται να αλλάξει τη
χώρα. Ας δούµε όµως τα πράγµατα από πιο κοντά.
Τι µπορεί να υποδηλώνει ή πού µπορεί να παραπέµπει ο όρος «άµεση
δηµοκρατία»; Προφανώς, στη διοίκηση των κοινωνικών υποθέσεων
από τα ίδια τα µέλη της κοινωνίας δίχως διαµεσολαβήσεις ειδικών και
οργανώσεων, κρατικού µηχανισµού, κοµµάτων κτλ., µε βάση την αρχή
της πλειοψηφίας (γι’ αυτό εξάλλου και η ιδέα αυτή είναι τόσο ελκυστι-
κή και γίνεται πιο εύκολα αποδεκτή). Ωραία µέχρις εδώ. Ποιοι θα διοι-
κήσουν λοιπόν την κοινωνία; Η απάντηση που δίνεται από κάποιους εί-
ναι: «οι ίδιοι οι πολίτες», ο «λαός» άµεσα. Ναι, αλλά οι πολίτες ή ο «λα-
ός» δεν είναι κάτι ενιαίο. Και τώρα, εξάλλου, πολίτες είναι αυτοί που δι-
οικούν. Οχι, λέει, πρέπει να διοικήσουν άµεσα όλοι οι πολίτες, φτωχοί
και πλούσιοι. Το ταξικό κριτήριο και εδώ παραµερίζεται ευθύς εξαρχής
- τυπικό δείγµα µικροαστικής συνείδησης και νοοτροπίας. Και σε ποια
βάση, σε ποιο έδαφος, πού θα διοικήσουν; Απάντηση: στις πλατείες και
τις γειτονιές. Κανείς από αυτούς που προκρίνουν τις αµεσοδηµοκρατι-
κές διαδικασίες δεν κάνει λόγο για τους τόπους δουλειάς, για τα εργο-
στάσια, τα ξενοδοχεία, τα πολυκαταστήµατα, για τους εργασιακούς χώ-
ρους γενικά, κανείς δε µιλάει για άσκηση εξουσίας των εργαζοµένων
πάνω στην παραγωγική διαδικασία. Ακόµα περισσότερο: από τις «πλα-
τείες» εκδηλώθηκε εχθρότητα απέναντι στο ίδιο το εργατικό κίνηµα,
απαιτήθηκε η απάρνηση του κριτηρίου της ταξικότητας για τη συµµε-
τοχή στις κινητοποιήσεις των «αγανακτισµένων». Μόνο ως αφηρηµέ-
να άτοµα-πολίτες γίνονται δεκτοί οι διαδηλωτές, χωρίς την ταξική τους
ιδιότητα. Αυτό σηµαίνει πως οι οργανωτές του δοσµένου κινήµατος εµ-
φορούνται από σαφώς αστικές απόψεις και ιδέες, καθώς και από ανά-
λογη στόχευση. 
Οταν δεν τίθεται θέµα ταξικότητας, είναι σαφές ότι γίνεται αποδεκτή
η θεµελιακή αστική αντίληψη περί «γενικού συµφέροντος» και «γενι-
κής θέλησης» µιας ταξικά διαιρεµένης κοινωνίας. Στην πραγµατικότη-
τα, οι οργανωτές και ιθύνοντες των κινητοποιήσεων των «αγανακτι-
σµένων», στα λόγια τουλάχιστον, φαίνεται να επιδιώκουν ένα αστικό
πολιτικό σύστηµα χωρίς βουλή, κόµµατα, συνδικάτα. Επειδή όµως αυ-
- 79 -
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 79τό παραείναι ουτοπικό, τελικά το πιο πιθανό είναι ότι συµβιβάζονται µε
την προώθηση µεγαλύτερης συµµετοχής των πολιτών στον έλεγχο της
άσκησης της εξουσίας και της δηµόσιας διοίκησης. Προτείνουν αυτό να
γίνεται µέσα από τη θεσµοθέτηση στην πράξη λαϊκών συνελεύσεων
στους χώρους κατοικίας, καθώς και µέσα από το διαδίκτυο («άµεση ψη-
φιακή δηµοκρατία»).
Τα παραπάνω φέρνουν επικίνδυνα κοντά την αντίληψη της «άµεσης
δηµοκρατίας» µε τη σύγχρονη αστική αντίληψη περί «συµµετοχικής
δηµοκρατίας» που προωθείται συστηµατικά εδώ και αρκετά χρόνια από
τους πολιτικούς εκπροσώπους των µονοπωλίων, µε στόχο την προσαρ-
µογή του πολιτικού συστήµατος στις σύγχρονες ανάγκες τους. Γενικά,
προκύπτουν πολλά εύλογα ερωτηµατικά για τις πραγµατικές απόψεις,
πεποιθήσεις και κυρίως για τις επιδιώξεις αυτών που εµφανίζονται ως
οργανωτές των κινητοποιήσεων. Η αοριστία των ιδεών και των αιτη-
µάτων που εκφέρουν (µε κυρίαρχο το σύνθηµα για µια απροσδιόριστη
«περισσότερη δηµοκρατία» γενικώς, χωρίς ταξικό πρόσηµο) και ο αστι-
κός χαρακτήρας τους, η µυστικοπάθεια και αδιαφάνεια γύρω από την
ταυτότητά τους και κυρίως ο τρόπος οργάνωσης και προβολής των κι-
νητοποιήσεων θυµίζουν εξαιρετικά τις «έγχρωµες επαναστάσεις» της
προηγούµενης δεκαετίας (Σερβία, Ουκρανία, Γεωργία, Κιργκιζστάν),
καθώς και το ξεκίνηµα των σύγχρονων κινητοποιήσεων στις αραβικές
χώρες (Αίγυπτος, Τυνησία, Λιβύη, Συρία), τηρουµένων των αναλογιών,
βέβαια. Μοιάζει σαν να υπάρχει ένας παρόµοιος µηχανισµός κινητο-
ποίησης µικροαστικών ή µικροαστικής συνείδησης µαζών (µε την επι-
κουρία πάντα οπορτουνιστικών, αναρχοαυτόνοµων και εθνικιστικών
οµάδων), µε την πλατιά χρήση των ΜΜΕ (τα οποία, θυµίζουµε, είναι
συγκεντροποιηµένα σε οµίλους καπιταλιστικών επιχειρήσεων) και των
νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και µε στόχο κάθε φορά την ανασύνθε-
ση του πολιτικού συστήµατος σε συγκεκριµένες οµάδες χωρών µε οµα-
δοποιηµένα γεωπολιτικά δεδοµένα και κοινωνικοπολιτικά χαρακτηρι-
στικά, τις πιο πολλές φορές. 
Σε όλες αυτές τις κατηγορίες κινητοποιήσεων αξιοποιούνται υπαρκτά
κοινωνικά και πολιτικά προβλήµατα και επιδιώκεται ο έγκαιρος προ-
καθορισµός της κατεύθυνσης των πολιτικών αλλαγών. Επίσης, θυµί-
ζουν τις διατυπώσεις περί «ελεγχόµενου χάους», ώστε να ελεγχθούν και
να κατευθυνθούν οι πολιτικές εξελίξεις σε µια χώρα. ∆ηλαδή η µορφή
- 80 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 80της κινητοποίησης του Συντάγµατος και των πλατειών υπακούει σε ένα
διεθνές ευέλικτο µοντέλο κινητοποίησης. Αν στην προηγούµενη δεκα-
ετία εξαπλώνονταν οι «έγχρωµες επαναστάσεις» στη Σερβία και σε χώ-
ρες της πρώην ΕΣΣ∆, αυτή τη δεκαετία έχουµε τις εξεγέρσεις στις αρα-
βικές χώρες και τα κινήµατα των «αγανακτισµένων» σε Ισπανία και Ελ-
λάδα (ίσως προσεχώς στην Ιταλία και αν δυναµώσει στην Πορτογαλία),
στη Νότια ΕΕ δηλαδή. 
Η κατάσταση φέρνει στο νου µια µήτρα πολιτικής στρατηγικής και
µια τεχνική ή κοινωνική µηχανική ορισµένου τύπου. Ορισµένοι θεω-
ρούν αυτές τις εκτιµήσεις ως «συνοµωσιολογία», όµως αυτές αντιστοι-
χούν στο κοινωνικό δεδοµένο της πρωτόγνωρης συγκέντρωσης του κε-
φαλαίου στις σηµερινές συνθήκες, τόσο διεθνώς, όσο και στο εσωτερι-
κό των καπιταλιστικών κοινωνιών. Συγκέντρωση των µέσων παραγω-
γής όµως σηµαίνει αναγκαία και µεγαλύτερη συγκέντρωση και πιο στε-
νό έλεγχο της εξουσίας, της µαζικής επικοινωνίας, της πνευµατικής και
ιδεολογικής παραγωγής. Σηµαίνει πολύ µεγαλύτερη και πολύ πιο στο-
χοπροσηλωµένη και στρατηγικά σχεδιασµένη δυνατότητα παρέµβασης
στις µαζικές διαδικασίες από ισχυρά κέντρα ταξικής εξουσίας, τα σύγ-
χρονα καπιταλιστικά κράτη. ∆εν είναι άλλωστε τυχαίο ότι µια σειρά από
ΜΚΟ και άλλες τέτοιου τύπου οργανώσεις που χαρακτηρίζονται από
διασυνδέσεις µε ιµπεριαλιστικά κέντρα, συµµετέχουν στις κινητοποιή-
σεις και τις εκδηλώσεις αυτές. Ετσι εξηγείται η στάση των εκπροσώπων
της αστικής τάξης και µερίδας αστικών ΜΜΕ απέναντι στις κινητοποι-
ήσεις των «αγανακτισµένων», την ίδια στιγµή που συκοφαντούσαν τις
κινητοποιήσεις του ταξικά προσανατολισµένου συνδικαλιστικού κινή-
µατος και ιδιαίτερα την απεργία ως όπλο της πάλης.
Εκείνοι που παρουσιάζονται -όσο παρουσιάζονται- ως οι κατ’ εξοχήν
οργανωτές και εµψυχωτές αυτών των κινητοποιήσεων, δεν αποκλείουν
και το ενδεχόµενο δηµιουργίας κοινοβουλευτικού κόµµατος «άµεσης
δηµοκρατίας», κάτι βέβαια που συνιστά αντίφαση εν τοις όροις (θα κα-
ταργηθούν τα κόµµατα, µέσω της επικράτησης ενός άλλου κόµµατος
που θα είναι «αµεσοδηµοκρατικό»!). Μετά από αυτούς, που αποτελούν
τη µόνη σοβαρή πλευρά της υπόθεσης, ξεκινά το πραγµατικό πανηγύ-
ρι. Περί άµεσης δηµοκρατίας µιλάνε ακόµα και εθνικιστικά σκεπτόµε-
νοι, ενώ υπάρχει και κείµενο όπου προβάλλεται ως υπόδειγµα (για σή-
µερα!) άµεσης δηµοκρατίας η «κάθοδος των µυρίων» του Ξενοφώντα!
- 81 -
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 81Μέσα σ’ αυτό το χάος προσπαθούν, όπως συµβαίνει συνήθως, να πα-
ρέµβουν κόµµατα και οµάδες του οπορτουνιστικού χώρου (δυνάµεις
του ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ κ.ά.). Κολακεύοντας ξεδιάντροπα την απο-
λιτική συνείδηση πολλών από τους κινητοποιούµενους, διακρίνουν σε
αυτό το «κίνηµα» κάποια «άγουρα αµεσοδηµοκρατικά χαρακτηριστι-
κά» και «αντισυστηµικές τάσεις» ή «διαθέσεις», τις οποίες προσπαθούν
να µπολιάσουν µε µια αντίστοιχη θολή «αριστερή» συνείδηση και πο-
λιτικοποίηση πλήρως ενσωµατωµένη στην πολιτική εξουσία της αστι-
κής τάξης. Κρύβοντας λοιπόν την πολιτική τους ιδιότητα και τις θέσεις
τους, κάνουν «ζύµωση» αναπαράγοντας πλευρές της αστικής σοσιαλ-
δηµοκρατικής γραµµής, προβάλλοντας αιτήµατα όπως ο έλεγχος του
χρέους (πόσο είναι νόµιµο και πόσο παράνοµο, δηλαδή πόσο πρέπει να
πληρώσει ο λαός!), η ανακλητότητα των βουλευτών (σε µια καπιταλι-
στική κοινωνία, µε αντίστοιχη πολιτική οργάνωση!) και τα οικονοµικά
των κοµµάτων, οι αµεσοδηµοκρατικές διαδικασίες σε επίπεδο γειτονιάς
(δηλαδή, σε επίπεδο διαταξικό, όπου αναπόφευκτα κυριαρχούν σε το-
πικό επίπεδο τα αστικά και τα µικροαστικά µορφωµένα εύπορα κοινω-
νικά στρώµατα) κ.ο.κ. Γενικώς οι οπορτουνιστές, κολακεύοντας και
στρογγυλεύοντας, προσαρµόζοντας τις θέσεις τους ανάλογα µε την πε-
ρίσταση, προσπαθούν να «καρπωθούν ό,τι µπορούν» από τη λαϊκή δυ-
σαρέσκεια, βάζοντας εµπόδια στη ριζοσπαστικοποίησή της. 
Από κοντά και διάφορες φερόµενες ως αναρχοαυτόνοµες οµάδες βρί-
σκουν ένα πρόσκαιρο έδαφος για να αναπτύξουν τις ουτοπικές, µικρο-
αστικές και ατοµικιστικές κατά την ουσία θέσεις τους
3
, «εµπλουτίζο-
- 82 -
3. Ο αναρχισµός ως κοινωνική θεωρία και πρόγραµµα δεν είναι ενιαίος. Πολύ σχηµατι-
κά, για τις ανάγκες του παρόντος κειµένου και µόνο, µπορούν να ξεχωριστούν δύο γε-
νικές τάσεις: α) ένας «αναρχισµός της κοινότητας» ή «κοµµουνιστικός», που παραπέ-
µπει κυρίως στο Ρώσο ναρόντνικο Μ. Μπακούνιν, ο οποίος έχει ως αναφορά την αγρο-
τική κοινότητα και ως πηγή έµπνευσης την παλιά ρωσική αγροτική κοινότητα
(«община») των χρόνων πριν από την κατάργηση της δουλοπαροικίας στη Ρωσία και
β) ένας αναρχισµός καθαρά µικροαστικός και ατοµικιστικός, µε καταβολές που φτά-
νουν ως το νεαρό χεγκελιανό Μαξ Στίρνερ (βασικό έργο του: «Ο µοναδικός και η ιδιο-
κτησία του») και τον Προυντόν. Η πρώτη, η «κοµµουνιστική» ή «κοινοτιστική» εκδο-
χή του αναρχισµού είναι και αυτή που είχε πραγµατική επιρροή και συµβολή στο κίνη-
µα και µάλιστα την εποχή που συντελούνταν η µεταµόρφωση των παλιών εξαρτηµένων
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 82ντας» κι αυτές το «κίνηµα» και δίνοντας έτσι περισσότερο «ιδεολογικό
βάθος» σε αυτό, υπηρετώντας κατά τον καλύτερο τρόπο τους µακρο-
πρόθεσµους σκοπούς των οργανωτών και ιθυνόντων του και βοηθώντας
στη διατήρηση της συγκάλυψης και παραλλαγής των τελευταίων.
Τι σηµαίνει να διοικηθεί η κοινωνία «άµεσα»; Και γιατί τώρα -και για
τόσους αιώνες ήδη- διοικείται έµµεσα, διαµεσολαβηµένα; Επιστηµονι-
κά, η απάντηση έγκειται στην ιστορία της ανάπτυξης και των περιπε-
τειών του καταµερισµού εργασίας στην κοινωνική παραγωγή. Η ανά-
πτυξη του καταµερισµού εργασίας, ως εσωτερική ανάγκη της παραγω-
γικής διαδικασίας, οδήγησε στο διαχωρισµό µεταξύ φυσικής και πνευ-
- 83 -
αγροτών σε ατοµικούς εµπορευµατοπαραγωγούς (βλ. Ρωσία, Ιταλία, Ισπανία, σε µι-
κρό βαθµό και Ελλάδα - στη δυτική Πελοπόννησο κατά το τελευταίο τρίτο του 19ου αι-
ώνα) ή σε µισθωτούς εργάτες. Μετά την ολοκλήρωση αυτού του κοινωνικού µετασχη-
µατισµού σταµάτησε εν πολλοίς και η επιρροή αυτής της τάσης του αναρχισµού στα µα-
ζικά κινήµατα. Η δεύτερη τάση, που γεννήθηκε στη ∆υτική και Κεντρική Ευρώπη, είχε
από την αρχή ως σηµείο αναφοράς τους µικρούς εµπορευµατοπαραγωγούς της πόλης,
τους µικροαστούς δηλαδή. Χαρακτηρίζεται από έντονο ατοµικισµό και ποτέ δεν µπό-
ρεσε να συγκροτήσει ένα πραγµατικό µαζικό κίνηµα ή να το επηρεάσει σηµαντικά, ενώ
η όποια επίδρασή της αφορά κυρίως µικροαστούς ή µεσοαστούς ριζοσπάστες διανο-
ουµένους και πολύ πρόσκαιρα κάποια µικρά τµήµατα φοιτητικών κινηµάτων µε παρό-
µοιες ταξικές καταβολές. Ιδεολογικά είναι συµβατή και µε πολλές πλευρές της αστικής
ιδεολογίας και µάλιστα µε τις πιο επιθετικές σύγχρονες πλευρές της, λόγω της έµφασης
στον ατοµικισµό και την «αυτονοµία». Ουσιαστικά αποτελεί το «ριζοσπαστικό» ή το
«αριστερό» alter ego λ.χ. του αµερικανικού «libertarianism», δηλαδή του φιλοσοφι-
κού θεµελίου αυτού που παλιότερα, στη δεκαετία του 1970 και τις αρχές του 1980, ονο-
µαζόταν «νεοσυντηρητισµός» και που αργότερα ονόµασαν «νεοφιλελευθερισµό». Οι
περισσότερες παραλλαγές αυτών των «αναρχικών» ή «ελευθεριακών» αντιλήψεων χα-
ρακτηρίζονται επίσης από έναν «ατοµικιστικό αντικρατισµό» (βλ. και συγγένεια µε το
ατοµικιστικό «αντικρατικιστικό πάθος» γνωστών «νεοφιλελεύθερων» ιδεολόγων στην
Ελλάδα, ενδεικτικά βλ. Στ. Μάνος, Ανδρ. Ανδριανόπουλος), ενώ στο όποιο «κοινοτι-
στικό» ενδιαφέρον τους εµπνέονται από παραλλαγές του αµερικανικού «κοµµουνιτα-
ρισµού», δηλαδή του πνεύµατος και της πρακτικής της µικροαστικής-αστικής κοινό-
τητας των Αµερικανών «πιονιέρων» του 18ου και 19ου αιώνα (φυσικά εκείνες οι κοι-
νότητες, που ήσαν προϊόν -αλλά και όχηµα- του καπιταλιστικού µετασχηµατισµού στις
συγκεκριµένες ιστορικές συνθήκες, γίνονται κατανοητές στη σύγχρονη µεταπλασµένη
αστική ιδεολογικοποιηµένη εκδοχή τους).
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 83µατικής εργασίας, διευθυντικής και εκτελεστικής, ενώ ταυτόχρονα µε
τη διαµόρφωση υπερπροϊόντος στην παραγωγή οδήγησε στην ατοµική
ιδιοκτησία στα µέσα παραγωγής, στην εµφάνιση της εκµετάλλευσης
ανθρώπου από άνθρωπο και της ταξικής διαίρεσης (καθώς και της πο-
λιτικής και του κράτους που τη συνοδεύουν) και την περαιτέρω εξέλι-
ξή της µέχρι και σήµερα. Για να φτάσουµε λοιπόν στην άµεση διοίκη-
ση της παραγωγής και των κοινωνικών υποθέσεων στο σύνολό τους θα
πρέπει να αρθεί η ταξική διαίρεση, να αρθεί η εκµετάλλευση ανθρώπου
από άνθρωπο, να αρθεί ο καταµερισµός πνευµατικής και φυσικής ερ-
γασίας. Μόνο τότε θα διοικήσει άµεσα την κοινωνία όλος ο λαός. Θα
πρόκειται όµως για ένα «λαό» πολύ διαφορετικό από το σηµερινό, θα
πρόκειται για τους «ελεύθερα συνεταιρισµένους παραγωγούς» της κοµ-
µουνιστικής κοινωνίας. Σε αυτή την κοινωνία όµως δε θα φτάσει η αν-
θρωπότητα αυθόρµητα και µαγικά. Θα πρέπει πρώτα να ανατρέψει τη
σηµερινή κατάσταση πραγµάτων, δηλαδή τον καπιταλισµό, να οικοδο-
µήσει την κοµµουνιστική κοινωνία και η ανατροπή αυτή θα είναι πολι-
τική. 
Υποκείµενο της επαναστατικής αυτής ανατροπής σήµερα είναι η τά-
ξη εκείνη που εκφράζει την κοινωνικοποίηση της παραγωγής, η «τάξη
- µη τάξη» των µισθωτών εργατών που, απελευθερώνοντας τον εαυτό
της (µε την καθοδήγηση της πολιτικής πρωτοπορίας, του κοµµουνιστι-
κού κόµµατος), θα απελευθερώσει και όλη την ανθρωπότητα από την
εκµετάλλευση. Η διοίκηση της παραγωγής και της κοινωνίας από αυτή
την τάξη είναι που θα οδηγήσει ιστορικά στην άµεση διοίκηση της κοι-
νωνίας από όλους. Και η διοίκηση της κοινωνίας από την εργατική τά-
ξη δε θα συνιστά «δηµοκρατία για όλες τις τάξεις», αλλά δικτατορία,
όµως δικτατορία των πολλών πάνω στους λίγους. Η δηµοκρατία ως σύ-
στηµα κανόνων, δηλαδή η αρχή της πλειοψηφίας, η ελεύθερη συζήτη-
ση κτλ., θα αφορά το εσωτερικό της νικήτριας εργατικής τάξης και θα
είναι η πιο πλήρης και ανοιχτή δηµοκρατία που θα έχει υπάρξει ποτέ,
αλλά κι αυτή θα απονεκρωθεί κάποτε και θα δώσει τη θέση της σε µια
διαδικασία που δε θα είναι πια δηµοκρατία γιατί δε θα είναι κράτος, δε
θα είναι καν πολιτική εξουσία, αλλά από κοινού άµεση διαχείριση πραγ-
µάτων από τους ελεύθερους παραγωγούς.
Τα παραπάνω συνιστούν τη µόνη πραγµατική βάση για να κατανοη-
θεί η δυνατότητα και η ιστορική νοµοτέλεια της άµεσης διοίκησης της
- 84 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 84κοινωνίας από όλα τα µέλη της. Προϋπόθεση της άµεσης καθολικής δι-
οίκησης είναι η ύπαρξη µιας άµεσης κοινωνικοποιηµένης παραγωγικής
διαδικασίας που στοχεύει αποκλειστικά και άµεσα, κατευθείαν στην
ικανοποίηση των αναγκών όλων των µελών της κοινωνίας, δίχως τη δια-
µεσολάβηση του κέρδους, δίχως τον ενδιάµεσο, το µεσολαβητή της πα-
ραγωγής, δηλαδή δίχως τον κεφαλαιοκράτη που είναι παράσιτο, άχρη-
στος για την κοινωνική παραγωγή. Ο τελευταίος όµως είναι ο κυρίαρ-
χος στον κόσµο µας σήµερα, οπότε η «διαµεσολάβηση» του κέρδους ως
σκοπού της παραγωγής είναι προϋπόθεση για να παραχθεί οτιδήποτε,
για να υπάρχει ο ίδιος ο άνθρωπος. Και η διαµεσολάβηση που ονοµά-
ζεται «κεφάλαιο» συνοδεύεται αναγκαία από την πολιτική διαµεσολά-
βηση, από την πολιτική εξουσία και κυριαρχία της τάξης των κεφαλαι-
οκρατών. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο η διεξαγωγή της ταξικής πάλης από
την πλευρά της εργατικής τάξης προϋποθέτει την οργάνωση της δικιάς
της ιδεολογικής και πολιτικής πρωτοπορίας, του κόµµατός της, που χει-
ραφετηµένη από την αστική ιδεολογία και σε σύγκρουση µε την εξου-
σία του κεφαλαίου εκφράζει τα γενικά καθολικά συµφέροντα της τάξης.
Οσο υπάρχει το κεφάλαιο, αλλά και όσο θα υπάρχουν τάξεις, δεν µπο-
ρεί να υπάρξει κανενός είδους «άµεση» εξουσία και διεύθυνση της κοι-
νωνίας. Οσο για τους εκµεταλλευόµενους και κυριαρχούµενους, καµιάς
µορφής εξουσία, «άµεση» ή «έµµεση», δεν µπορεί να υπάρξει γι’ αυ-
τούς σ’ αυτή την κοινωνία. Οι ισχυρισµοί περί του αντιθέτου δεν είναι
τίποτε άλλο από πολύ παρωχηµένα πια και γι’ αυτό φτηνά ιδεολογήµα-
τα, σκέτη απάτη.
Σε τι οδηγεί αντικειµενικά η λογική της «άµεσης δηµοκρατίας τώρα»,
όπως αυτή ξεδιπλώνεται σήµερα στις θέσεις και αντιλήψεις που προα-
ναφέρθηκαν; Οδηγεί στην ισχυροποίηση της καπιταλιστικής ταξικής δι-
κτατορίας εν όψει των έντονων ταξικών συγκρούσεων που θα προκύ-
ψουν. Οδηγεί στον παραµερισµό των όποιων εµποδίων συνιστούσαν οι
πολιτικές κατακτήσεις των εργαζοµένων τα προηγούµενα χρόνια, στην
υποβάθµιση και αναίρεση των όποιων δυνατοτήτων νόµιµης πολιτικής
δράσης επιτρεπόταν στους εργαζόµενους. Οδηγεί σε πιο συγκεντρωτι-
κά αστικά πολιτικά εργαλεία και σχήµατα, σε πιο «άµεση» καταστολή
των εργατικών αγώνων, σε πιο εύκολη και «άµεση» καρατόµηση των
πολιτικών και κοινωνικών δικαιωµάτων των εργαζοµένων. Η συζήτη-
ση περί «άµεσης δηµοκρατίας» οδηγεί αντικειµενικά στην αλλαγή του
- 85 -
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 85πολιτικού συστήµατος σύµφωνα µε τις ανάγκες και τις βουλήσεις του
κεφαλαίου, οδηγεί στο χτύπηµα των οργανώσεων και του κινήµατος της
εργατικής τάξης, στο χτύπηµα του κόµµατός της. Τέλος, η φιλολογία πε-
ρί «άµεσης δηµοκρατίας» οδηγεί στο από καιρό συγκροτηµένο αστικό
µοντέλο πολιτικού και κοµµατικού συστήµατος που προωθείται µε το
εύηχο όνοµα «συµµετοχική δηµοκρατία».
   
Η συµµετοχή των πολιτών στα «κοινά», στη διευθέτηση και διεύθυν-
ση των κοινωνικών και πολιτικών υποθέσεων, είναι µια αντίληψη που
προωθείται εδώ και αρκετά χρόνια από τους πολιτικούς εκπροσώπους
των µονοπωλίων και µάλιστα όχι µόνο ιδεολογικά, αλλά και πρακτικά
και νοµοθετικά. Ιδιαίτερα έντονα προωθείται εδώ και δεκαετίες η ιδέα
και πρακτική της «συµµετοχής των εργαζοµένων» στη διοίκηση των
επιχειρήσεων, ακόµα και µε νόµους (η νοµοθέτηση της δήθεν συµµε-
τοχής των εργαζοµένων στις διοικήσεις των επιχειρήσεων αποτελούν
ένα όχι ασήµαντο κοµµάτι της εργατικής νοµοθεσίας και θεσµών εδώ
και τριάντα χρόνια). 
Σαν ιδεολογία, η συµµετοχή των εργαζοµένων κατάγεται από τον
αστικό ρεφορµισµό (βλ. λ.χ. την αντίληψη του αγγλικού «συντεχνιακού
σοσιαλισµού» του Κόουλ στις αρχές του 20ού αιώνα). Αποτελούσε και
αποτελεί µια προσπάθεια υπονόµευσης, παράκαµψης και ενσωµάτω-
σης του ανεξάρτητου ταξικού εργατικού κινήµατος (συνδικαλιστικού
και πολιτικού) και του περάσµατός του στη λογική της από κοινού συµ-
βιβαστικής επίλυσης των εργατικών ζητηµάτων µαζί µε το κράτος και
τους καπιταλιστές, δηλαδή στη λογική της υποταγής του στην αστική
ιδεολογία και πολιτική. Παλιότερα, στις δεκαετίες του 1970 και 1980,
προβαλλόταν παράλληλα µε τις αντιλήψεις της λεγόµενης «αυτοδια-
χείρισης», σαν ρεφορµιστική εναλλακτική στην απαίτηση για εργατική
εξουσία στο σύνολο της κοινωνικής παραγωγής. Τότε εκθειαζόταν το
παράδειγµα της Γιουγκοσλαβίας, διάφορες περιθωριακές «αυτοδιαχει-
ριζόµενες κοινότητες» ανά τον κόσµο (που σήµερα δεν υπάρχουν πλέ-
ον), ακόµα και τα κοινοβιακά «κιµπούτς» του Ισραήλ. 
Ταυτόχρονα, η αντίληψη του «συµµετοχικού µάνατζµεντ», δηλαδή
- 86 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 86της «συµµετοχικής διοίκησης των επιχειρήσεων» είχε ήδη κάνει από
καιρό την εµφάνισή της στις µεγάλες µονοπωλιακές επιχειρήσεις και
οµίλους επιχειρήσεων.
4
Η «συµµετοχή των εργαζοµένων στη διοίκηση
των επιχειρήσεων» υπήρχε ήδη από δεκαετίες πριν από τη νοµοθέτησή
της και αφορούσε οργανικές ανάγκες, παραγωγικές και διοικητικές-
«ιδεολογικές» (ενσωµάτωσης και υπονόµευσης του ανεξάρτητου ταξι-
κού συνδικαλισµού) των ίδιων των µονοπωλιακών Οµίλων Επιχειρή-
σεων.
Μετά την αντεπανάσταση στην ΕΣΣ∆ και τα κράτη της Ανατολικής
Ευρώπης, όταν ήδη είχε επιτευχθεί ο στρατηγικός στόχος και η σο-
σιαλδηµοκρατία δε χρειαζόταν πια τόσο πολύ τη ρεφορµιστική «αρι-
στεροσύνη» και «σοσιαλισµό» για την υπερφαλάγγιση του κοµµουνι-
στικού κινήµατος, το ζήτηµα της «συµµετοχής» των εργαζοµένων ή των
«πολιτών» σε ζητήµατα διοίκησης της παραγωγής ή της κοινωνίας µπή-
κε σε µια βάση πιο καθαρόαιµα αστική. Η προσπάθεια «συµµετοχής
των εργαζοµένων» άρχισε σταδιακά να αντικαθίσταται από την έννοια
της «συµµετοχής των πολιτών» γενικά. Αυτό είναι πιο κοντά στον πυ-
ρήνα των αντιλήψεων των κεφαλαιοκρατών και της οργανικής ιδεολο-
- 87 -
4. Η συµµετοχική διοίκηση επιχειρήσεων βασιζόταν τόσο σε προθέσεις ενσωµάτωσης
των εργαζοµένων και υπονόµευσης του ταξικού συνδικαλισµού, όσο και στην ίδια την
εξέλιξη της παραγωγικής διαδικασίας. Πραγµατικά, στις επιχειρήσεις όπου κυριαρχεί
η κοινωνικοποιηµένη εργασία, η υψηλή τεχνική, η άµεση εφαρµογή της επιστήµης, χω-
ρίς την ενεργό και δηµιουργική συµµετοχή των παραγωγών στην παραγωγική διαδι-
κασία δεν αναπτύσσεται ως το τέλος η δυναµική της τελευταίας, άρα δεν επιτυγχάνεται
και το µέγιστο κέρδος για τους ιδιοκτήτες της επιχείρησης, κάτι ιδιαίτερα ζωτικό γι’ αυ-
τούς εν όψει µάλιστα του αδυσώπητου µονοπωλιακού ανταγωνισµού. Είναι αναρίθ-
µητες οι βελτιώσεις και εφευρέσεις, µεγάλες και µικρές, που πραγµατοποιούνται κατά
τη λειτουργία των σύγχρονων βιοµηχανικών επιχειρήσεων, βελτιώσεις που γίνονται
από τους ίδιους τους εργάτες και τεχνικούς και οι οποίες περνάνε στην κατοχή και ιδιο-
κτησία της επιχείρησης, άρα των κεφαλαιοκρατών-ιδιοκτητών της, που µπορούν ακό-
µα και να τις πουλάνε ή να τις διατηρούν κρυφές, µε βάση τους νόµους περί «πνευµα-
τικής ιδιοκτησίας» (ό,τι δηµιουργείται µέσα στην εταιρία - ανήκει στην εταιρία). Λ.χ.
οι «οµάδες» ή «κύκλοι ποιότητας» (οι ονοµασίες ποικίλουν) των εργαζοµένων µέσα
στις επιχειρήσεις συνιστούν αναγκαιότητα για την ίδια την ανάπτυξη της παραγωγικής
διαδικασίας. Ωστόσο, µέσα στον καπιταλισµό, όλα αυτά λειτουργούν πάντα σε βάρος
των ίδιων των µισθωτών παραγωγών, ως τάξης.
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 87γίας τους, της αντίληψής τους για την κοινωνία µε βάση τη δική τους θέ-
ση σε αυτή και την ουσία της δραστηριότητάς τους.
Ενα βασικό χαρακτηριστικό της µονοπωλιακής φάσης ανάπτυξης του
καπιταλισµού είναι η ύπαρξη και η κυριαρχία της µετοχικής εταιρίας,
µιας συλλογικότητας κεφαλαιοκρατών-ιδιοκτητών µέσων παραγωγής
στην οποία µετέχουν ανισοµερώς διάφορα άτοµα, τα οποία µπορεί να
υποβλέπουν το ένα το άλλο και να ανταγωνίζονται διαρκώς µεταξύ τους
για τον προσπορισµό µεγαλύτερου µεριδίου εταιρικού κέρδους, αλλά
ταυτόχρονα µετέχουν από κοινού στην ιδιοποίηση του αποτελέσµατος
της εργασίας των παραγωγών του πλούτου στο δοσµένο όµιλο επιχει-
ρήσεων. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους η καπιταλιστική «εταιρία» και η
«µετοχικότητα» ή «συµµετοχή» είναι το πιο φυσικό πράγµα στον κό-
σµο, ο αέρας τους, το νερό µέσα στο οποίο κολυµπούν, όπως εξάλλου
και οι «µετοχές», τα «µερίσµατα» κ.ο.κ. Αν αυτή είναι η παράσταση
που έχουν για µια σύγχρονη επιχείρηση ή όµιλο επιχειρήσεων κοινω-
νικοποιηµένης παραγωγικής διαδικασίας, ανάλογη είναι και η εικόνα
που αντικειµενικά µπορούν να σχηµατίσουν για το σύνολο της οικονο-
µίας, αλλά και της κοινωνίας και του κράτους. ∆ηλαδή, όπως η επιχεί-
ρηση είναι µια εταιρία ανταγωνιζόµενων µεταξύ τους ατόµων, αλλά
από κοινού ιδιοκτητών, το ίδιο µπορεί να ειπωθεί, κατά µια έννοια και
για τον κλάδο, την περιοχή και την κοινωνία ολόκληρη, µε το κράτος
της µαζί. 
Οι άνθρωποι γενικώς είναι «αυτόνοµα» άτοµα που επιβιώνουν ο κα-
θένας όπως µπορεί, πουλώντας ό,τι διαθέτει προς πώληση και αγορά-
ζοντας πάλι ο ίδιος ό,τι µπορεί µε βάση το όφελος ή το «κέρδος» που
προσπορίστηκε από τις πωλήσεις που µπόρεσε να κάνει. Φυσικά υπάρ-
χουν ανισότητες στην κοινωνία, αλλά αυτές δεν είναι «ταξικές», δηλα-
δή σταθερές και µόνιµες, καθοριζόµενες από τις σχέσεις παραγωγής,
απλά είναι ανισότητες που βασίζονται στη διαφορετικότητα των ικανο-
τήτων των ατόµων και στην τύχη. Χωρίς αυτές εξάλλου δε θα υπήρχαν
οικονοµικές διαφορές, αλλά οµοιοµορφία και έλλειψη επιχειρηµατικής
ελευθερίας και πρωτοβουλίας που -ως γνωστόν- εξαλείφει το κίνητρο
για άνοδο, για παραγωγή και γενική πρόοδο και ευηµερία. Αλλωστε κα-
νείς δεν εµποδίζει κανέναν, οσοδήποτε φτωχός και να είναι ο τελευταί-
ος, να γίνει «µέτοχος», δηλαδή συνιδιοκτήτης, σε οποιαδήποτε µεγάλη
καπιταλιστική εταιρία (έστω και µε µία µετοχή). Το τελευταίο ονοµά-
- 88 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 88στηκε κάποτε και «λαϊκός καπιταλισµός», αλλά σήµερα µετά από τις τε-
λευταίες εξελίξεις στην καπιταλιστική οικονοµία, µε την απαξίωση του
εισηγµένου στο χρηµατιστήριο κεφαλαίου, εποµένως και της κάθε µε-
τοχής, αναφέρεται όλο και λιγότερο.
Η παραπάνω είναι µια βασική αστική-καπιταλιστική αντίληψη που
απηχεί τη θέση που αυτή η τάξη έχει στην κοινωνία και τη σκοπιά από
την οποία αντικειµενικά βλέπει τα πράγµατα και τις κοινωνικές σχέσεις,
ένα κεντρικό στοιχείο της αστικής ιδεολογίας. Η αστική ιδεολογία όµως
δεν αφορά µόνο τους ίδιους τους καπιταλιστές. Συνιστά την κυρίαρχη
ιδεολογία στην κοινωνία, οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης είναι και κυ-
ρίαρχες στην κοινωνία συνολικά, µε βάση αυτές τις ιδέες και πεποιθή-
σεις πορεύεται η κοινωνία που ζούµε.
Το ιδεατό αστικό πρότυπο λοιπόν για την κοινωνία είναι η καπιταλι-
στική µετοχική εταιρία. Αυτή είναι η αφετηρία της αντίληψης της «συµ-
µετοχικής δηµοκρατίας» που -αν θέλουµε να είµαστε απόλυτα πιστοί
στο πνεύµα των εµπνευστών της- θα έπρεπε να την ονοµάζουµε «µετο-
χική δηµοκρατία», δηλαδή µια κοινωνία µετόχων, µια κοινωνία άνισων
µεταξύ τους ιδιοκτητών που όλοι τους βλέπουν την κοινωνία ακριβώς
ως ιδιοκτήτες, ακόµα κι αν οι ίδιοι δεν κατέχουν την παραµικρή ιδιο-
κτησία (σ’ αυτή την -πολύ διαδεδοµένη- περίπτωση η «ιδιοκτησία»
µπορεί να ταυτίζεται µε τα «προσόντα», τις «δεξιότητες» και «ικανό-
τητες», δηλαδή µε το δυνητικό εµπόρευµα που ο καθένας διαθέτει - την
εργατική του δύναµη).
Η βασική λοιπόν πραγµατικότητα της κοινωνίας, σύµφωνα µε την
αστική ιδεολογία, είναι τα άτοµα («δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν µό-
νο άτοµα» έλεγε η Μ. Θάτσερ). Τα άτοµα µπορούν να οµαδοποιούνται
σε κάθε είδους ενώσεις µε βάση το επάγγελµα, το συµφέρον, τα ενδια-
φέροντα, το χόµπι, τις πολιτικές απόψεις, το θρήσκευµα, τον τόπο δια-
µονής κ.ο.κ. Ολες αυτές οι οµαδοποιήσεις µπορούν να θεσµοθετηθούν
και να αποτελέσουν το υλικό, τις µαζικές ταυτότητες και οµάδες που συ-
γκροτούν την κοινωνία-«εταιρία», µέσω της «συµµετοχικής δηµοκρα-
τίας». Εκείνο που πρέπει να εκδιωχθεί, να αποκλειστεί όσο το δυνατό
περισσότερο από την επίσηµη πολιτική δοµή (γιατί από την κοινωνική
δεν µπορεί να λείψει) και κυρίως από τη συνείδηση των εργαζοµένων
είναι η ταξική ενότητα και ταυτότητα, η ένωση των ατόµων µε βάση την
κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν, γιατί αυτή η µορφή συνένωσης και
- 89 -
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 89συνειδητοποίησης διαλύει όλο το «αρµονικό» «κοινωνικο-εταιρικό» οι-
κοδόµηµα.
Στην αστική θεωρητική σκέψη άλλωστε ιδιαίτερα µετά την αντεπα-
νάσταση, είχαν ευρεία διάδοση αντιλήψεις που υποστήριζαν ότι στο
σύγχρονο κόσµο οι τάξεις έχουν αντικατασταθεί από «σφαίρες ζωής»
(π.χ. οι θεωρίες του φιλελεύθερου Ραλφ Ντάρεντροφ). Ενα σύνολο αν-
θρώπων µπορεί να έχει κοινά συµφέροντα σε µια «σφαίρα ζωής» και
αντίθετα σε µια άλλη, ανεξάρτητα από την ταξική τους ένταξη. Αυτή η
διάκριση σε «σφαίρες ζωής» θεωρούνταν βάση για τη διαµόρφωση των
«κοινωνικών κινηµάτων», αλλά και την αλλαγή των θεσµών του αστι-
κού πολιτικού συστήµατος. 
Αυτό είναι που στην πραγµατικότητα προωθείται µέσω των «συµµε-
τοχικών» ιδεών και πρακτικών. Η διοίκηση της κοινωνίας διέπεται από
δοσµένους από παλιά κανόνες που ελέγχονται και διασφαλίζονται από
ολόκληρο τον «καταµερισµό των εξουσιών» και το «κράτος δικαίου».
Οι κανόνες που διέπουν την εταιρική πρακτική στην οικονοµία είναι
επίσης δεδοµένοι και αδιασάλευτοι. Αυτό που προβάλλουν σήµερα και
µέσω της «συµµετοχικής δηµοκρατίας» είναι ο περίφηµος «κοινωνικός
εταιρισµός» σ’ όλα τα επίπεδα. Πρέπει οι εργαζόµενοι, ιδιαίτερα δε οι
µισθωτοί εργάτες, να βλέπουν τον εαυτό τους µε τα «αστικά ταξικά µα-
τογυάλια», µέσα από την αστική ιδεολογία. Πρέπει να ετεροκαθορίζο-
νται όσον αφορά την ταξική και πολιτική τους συνείδηση. 
Η παράσταση της κοινωνίας ως «εταιρία», όπως αναφέρθηκε παρα-
πάνω, µπορεί να έχει διάφορα ονόµατα και εκδοχές: έθνος, πατρίδα, δη-
µοκρατία (λ.χ. η «δηµοκρατία µας», το «κράτος µας», ο «νοµικός µας
πολιτισµός» - λες και είναι ολωνών…), λαός (νοούµενος µε την αστική
έννοια, ως ενότητα ατόµων, µε αφαίρεση των ταξικών χαρακτηριστι-
κών) και βέβαια οι «πολίτες», ως σύνολο. Ετσι δεν αυτοπροσδιορίζο-
νται οι διάφοροι «αµεσοδηµοκράτες» και αυτόκλητοι εκπρόσωποι του
λαού στις πλατείες; Και ποιες είναι οι «διαµεσολαβήσεις» που καταγ-
γέλλονται ως υπεύθυνες για τα σηµερινά προβλήµατα; Τα κόµµατα, τα
συνδικάτα, οι βουλευτές, οι «κλέφτες και ανίκανοι πολιτικοί». Ποτέ
όµως οι καπιταλιστές, οι πραγµατικοί κυρίαρχοι της κοινωνίας, ποτέ οι
πολιτικοί τους εκπρόσωποι σαν τέτοιοι στη Βουλή, στα συνδικάτα ή στα
αστικά κόµµατα. 
Είναι φανερό ότι όλα αυτά συνιστούν µια προετοιµασία του εδάφους
- 90 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 90για αλλαγές στο υπάρχον πολιτικό σύστηµα. Τι προβλέπει γι’ αυτούς
τους θεσµούς και στοιχεία του πολιτικού συστήµατος η συµµετοχική
δηµοκρατία;
Οσον αφορά τα αστικά κόµµατα, επιδιώκεται η µεγαλύτερη προσο-
µοίωσή τους µε εταιρίες, όσον αφορά τις σοβαρές και σηµαντικές για το
καπιταλιστικό σύστηµα λειτουργίες τους, η ακόµα µεγαλύτερη στεγα-
νοποίηση της ηγεσίας τους από την όποια επιρροή της βάσης των µελών
τους, που µετατρέπονται έτσι σε οπαδούς-ακολουθητές. Το πώς µπορεί
να συνδυαστεί αυτή η αντιδηµοκρατική -ακόµα και στο πλαίσιο της
αστικής δηµοκρατίας- αλλαγή µε το ιδεολόγηµα της «συµµετοχής όλων
στη λήψη των αποφάσεων» µάς το δείχνουν οι δυο απανωτές εκλογές
Προέδρου στο ΠΑΣΟΚ και η τελευταία εκλογή Προέδρου της Ν∆. Οι
επιλογές που είχαν οι ψηφοφόροι και στις δυο αυτές διαδικασίες είχαν
καθοριστεί από πριν, από πολύ στενούς ηγετικούς κοµµατικούς και κα-
πιταλιστικούς κύκλους, ενώ η «κοµµατική βάση» δεν είχε κανένα λόγο
πάνω σ’ αυτό. Το θέµα δηλαδή είχε λυθεί πριν την ψηφοφορία και ο
όποιος ανταγωνισµός αφορούσε µερίδες του κεφαλαίου και όχι βέβαια
τις µάζες των µελών και οπαδών των δύο κοµµάτων.
5
Στην πραγµατικότητα, τα αστικά κόµµατα γίνονται κόµµατα-λέσχες,
κόµµατα-πολιτικές εταιρίες, που περιλαµβάνουν ένα στενό πυρήνα
αστικών στελεχών και µια µάζα πελατών που αποκαλούνται µέλη. Βε-
βαίως αυτό έχει γίνει σε µεγάλο βαθµό στην πράξη εδώ και καιρό, αλ-
λά τώρα θα θεσµοθετηθεί κιόλας. Η εσωτερική τους λειτουργία θα κα-
θορίζεται από κρατικούς νόµους και θα παρακολουθείται από το «κρά-
τος δικαίου». Η λειτουργία τους θα περιλαµβάνει δυο µέρη: το ένα θα
αφορά τα σοβαρά θέµατα και θα είναι αρµοδιότητα της ηγεσίας (θα
αφορά δηλαδή µόνο την αστική τάξη) και το άλλο θα έχει να κάνει µε
τις λεγόµενες «ανοιχτές» διαδικασίες, την προπαγάνδα, το διαδίκτυο
κτλ. Φυσικά η θεσµοθέτηση τέτοιων διαδικασιών για να αναγνωριστεί
- 91 -
5. ∆υο από τους πιο σηµαντικούς αστούς στοχαστές του 20ού αιώνα, ο Μ. Βέµπερ και ο
Γ. Σουµπέτερ, κάθε άλλο παρά µαρξιστές, το είχαν εξάλλου πει καθαρά εδώ και χρό-
νια: η λεγόµενη δηµοκρατία και οι εκλογικές διαδικασίες δεν είναι τίποτε άλλο παρά
ένας τρόπος για να αναδειχθεί η ελίτ, η συγκεκριµένη κάθε φορά «κορυφή της εξου-
σίας». ∆εν αφορά καθόλου την υφιστάµενη εξουσία γενικά, δεν αµφισβητεί τα κυρίαρ-
χα συµφέροντα, δεν οδηγεί σε καµιά αλλαγή στην πολιτική και την κοινωνία.
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 91ένα πολιτικό κόµµα, να συµµετάσχει στις εκλογές ή να επιχορηγηθεί θα
επιδιωχθεί να αποτελέσει µοχλό πίεσης για το Κοµµουνιστικό Κόµµα,
να το χτυπήσει και να το περιορίσει, να παρεµποδίσει την ανάπτυξή
του.
Οσον αφορά τα εργατικά συνδικάτα, τις πρωτογενείς ταξικές εργατι-
κές οργανώσεις, η αντίληψη της λεγόµενης «συµµετοχικής δηµοκρα-
τίας» τα κατατάσσει στις «οµάδες πίεσης» ή «οµάδες συµφερόντων»
και τους επιφυλάσσει ανάλογο ρόλο. Υπόδειγµα του πώς αντιλαµβάνε-
ται τα συνδικάτα αυτή η αντίληψη και πρακτική είναι ο ρόλος της Ευ-
ρωπαϊκής Συνοµοσπονδίας Συνδικάτων στο πλαίσιο των µηχανισµών
της ΕΕ (καθώς και ο ρόλος και η θέση της ΓΣΕΕ µέσα στην ελληνική
Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή). Θα επιδιωχθεί να θεσµοθετηθεί
αυστηρά η αρχή της µη κοµµατικοποίησης, ακόµα και µη πολιτικοποί-
ησης της δραστηριότητας των συνδικάτων, της µη εκφοράς πολιτικού
λόγου από τους εκπροσώπους τους (ώστε να ακούγεται αποκλειστικά ο
κυρίαρχος αστικός πολιτικός λόγος), θα ορίζεται ότι δε θα µπορούν να
έχουν άλλα αιτήµατα ή να θέτουν θέµατα εκτός από τα στενώς εννοού-
µενα οικονοµικά, καθώς και ότι θα αποκλείουν µορφές πάλης που δεν
προβλέπονται από το γενικό πλαίσιο διατήρησης της ευνοµίας και της
«κοινωνικής συνοχής». Ολοι καταλαβαίνουµε τι σηµαίνει αυτό το τε-
λευταίο.
Στη συµµετοχική αντίληψη της δηµοκρατίας εξέχουσα θέση και ρό-
λος προβλέπεται για τις διάφορες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις
(ΜΚΟ) που θα απλώνονται σε κάθε τοµέα και σφαίρα της κοινωνικής
ζωής, ιδιαίτερα δε εκεί όπου πριν υπήρχαν οι κρατικές υπηρεσίες παι-
δείας, υγείας και πρόνοιας και οι οποίες, σε συνεργασία µε τους δήµους
και κρατικά όργανα, θα προωθούν συστηµατικά την ιδιωτικοποίηση αυ-
τών των τοµέων.
Κοντά σε όλα αυτά (και σε πολλά άλλα ακόµη, εδώ οι αναφορές είναι
απλώς ενδεικτικές, το πεδίο της συµµετοχικής ή «µετοχικής δηµοκρα-
τίας» είναι πραγµατικά απέραντο) προβλέπεται µια πληθώρα «ανοιχτών
συµµετοχικών διαδικασιών», όπως διαβουλεύσεις κάθε είδους (εντός
και εκτός διαδικτύου), διαδικασίες «κοινωνικών διαλόγων», δηµοψη-
φίσµατα (το νοµοσχέδιο που έχει κατατεθεί κάνει λόγο για πανεθνικά
δηµοψηφίσµατα, στην πορεία µπορεί να προβλέπονται και τοπικά ίσως)
για «σηµαντικά κοινωνικά ή εθνικά θέµατα», όπου όµως η ατζέντα των
- 92 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 92θεµάτων και των ερωτηµάτων σε αυτές τις διαδικασίες και η συνολική
µεθόδευση των τελευταίων θα είναι καθορισµένη από πριν µε κάθε λε-
πτοµέρεια και από πολύ «ψηλά».
Με λίγα λόγια, η πολιτική ουσία και της «συµµετοχικής δηµοκρα-
τίας» συνίσταται όχι σε ένα «άνοιγµα των δηµοκρατικών διαδικασιών
για όλους τους πολίτες», όπως υποστηρίζουν οι θιασώτες της, αλλά
ακριβώς στο αντίθετο, δηλαδή στο «κλείσιµο» ή στην απαγόρευση το-
ποθέτησης των πολιτικών και κοινωνικών υποθέσεων από εργατική τα-
ξική σκοπιά, στη στεγανοποίηση της πολιτικής δράσης από την όποια
επίδραση και βάρος του εργατικού και κοµµουνιστικού κινήµατος. Η
ελκυστική «συµµετοχική» ή «αµεσοδηµοκρατική» γλώσσα µε την
οποία προωθούνται οι αλλαγές στο πολιτικό σύστηµα δεν πρέπει να ξε-
νίζει. Σε µια εποχή όπου το άγχος και η ανασφάλεια των εργαζοµένων
ονοµατίζεται «κοινωνία της διακινδύνευσης» ή του «ρίσκου» και τα ερ-
γατικά και λαϊκά δικαιώµατα αντικαθίστανται από τις «ευκαιρίες»,
όπου η σταθερή πλήρης απασχόληση καταγγέλλεται ως «προνόµιο» και
η χρήση ναρκωτικών χαρακτηρίζεται «δικαίωµα αυτοδιάθεσης» ή
«ελευθερία», είναι λογικό και η επιβολή, η απαγόρευση ή ο ουσιαστι-
κός αποκλεισµός της αυτοτελούς δράσης των εργαζοµένων από την πο-
λιτική ζωή να βαφτίζεται «συµµετοχή» σε αυτή.
Τα ιδεολογήµατα περί της ανάπτυξης της σύγχρονης αστικής δηµο-
κρατίας, «πραγµατικής», «άµεσης» ή «συµµετοχικής», είναι πρώτα-
πρώτα παραπλανητικά και αποπροσανατολιστικά. Αυτό που επιζητεί-
ται καταρχήν από όλη αυτή τη φλυαρία είναι το κέρδισµα πολύτιµου
χρόνου από τις δυνάµεις του κεφαλαίου για να εδραιώσουν ως µόνιµη
πλέον αυτή την πολιτική που παρουσιάζουν ως «αναγκαστική», «έξω-
θεν επιβαλλόµενη» και «προσωρινή» («µέχρι να βγούµε από την κρί-
ση»). Ο χρόνος που ήδη έχουν κερδίσει µε αυτό τον τρόπο («αγανακτι-
σµένοι» κλπ.) είναι σηµαντικός µεν, αλλά δεν αρκεί. Ξέρουν ότι τα δύ-
σκολα και γι’ αυτούς είναι ακόµα µπροστά.
Η ένταση και το βάθος της κρίσης σε όλο τον αναπτυγµένο καπιταλι-
στικό κόσµο αναγκάζει τις άρχουσες τάξεις και τις συµµαχίες τους σε
- 93 -
παλιά ιδεολογήματα περί δημοκρατίας και σύγχρονες αστικές επιδιώξεις
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 93γενική κινητοποίηση και επιβολή δραστικών αλλαγών σε βάρος των ερ-
γαζοµένων όλων των χωρών. Στην Ελλάδα, όπου οι συνέπειες της κρί-
σης είναι ακόµη πιο έντονες, οι αλλαγές θα είναι ακόµα πιο οδυνηρές
για την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώµατα και το αστικό πολιτικό
σύστηµα θα δοκιµαστεί σοβαρά. Πίσω λοιπόν από τα ωραία λόγια περί
δηµοκρατίας και πολιτικών αλλαγών κρύβεται η επερχόµενη τεράστια
ενίσχυση της καταστολής, του καπιταλιστικού νόµου και της τάξης, δη-
λαδή του πραγµατικού αστικού «κράτους δικαίου».
Ο συνδυασµός της ταξικής καταστολής και της επίκλησης των «λαϊ-
κών δικαίων» δεν είναι πρωτόγνωρος ιστορικά. Πουθενά δε θεοποιή-
θηκε περισσότερο η έννοια του «λαού» απ’ ό,τι στη ναζιστική Γερµα-
νία και πουθενά δεν επισηµοποιήθηκε πιο πολύ ο «κοινωνικός διάλο-
γος» και ο «κοινωνικός εταιρισµός» απ’ ό,τι στο «σωµατειακό κράτος»
της φασιστικής Ιταλίας. Σηµειωτέον ότι επρόκειτο για καπιταλιστικές
χώρες που αντιµετώπιζαν το διεθνή καπιταλιστικό ανταγωνισµό ταυτό-
χρονα µε την εσωτερική ταξική πάλη, σε συνθήκες µεγάλης διεθνούς
καπιταλιστικής κρίσης και ως εκ τούτου η κινητοποίηση και γενική
«επιστράτευση» του συνόλου του δυναµικού της κάθε χώρας και όλων
των διαθέσιµων εφεδρειών ήταν θέµα ζωής και θανάτου για την επι-
βίωση της κεφαλαιοκρατικής τάξης σε αυτές. 
Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έχουµε δει µια διαρκώς αυξανόµε-
νη κινητοποίηση και συγκέντρωση-χρησιµοποίηση δυνάµεων της αστι-
κής τάξης σε όλα τα επίπεδα: οικονοµικό, πολιτικό, ιδεολογικό, επικοι-
νωνιακό. Σε αυτό το πλαίσιο δεν αποκλείεται στο επόµενο διάστηµα να
δούµε κι άλλες κινητοποιήσεις κατά το πρότυπο των «αγανακτισµέ-
νων» ή της «Σπίθας», σε πιο συντηρητική ή και αντιδραστική κατεύ-
θυνση αυτή τη φορά, µε στόχο αφενός να πλευροκοπηθεί και να εξου-
δετερωθεί εν µέρει η επίδραση του εργατικού κινήµατος και του Κοµ-
µουνιστικού Κόµµατος στις εξελίξεις και αφετέρου να σχηµατιστεί µια
πρώτη ύλη για τη µελλοντική δηµιουργία ενός µαζικού αντιδραστικού
κινήµατος προς υποστήριξη της συνέχειας της βάρβαρης αστικής πολι-
τικής (σ’ αυτή την περίπτωση είναι πιθανό να είναι πιο ενισχυµένο το
εθνικιστικό στοιχείο στις κινητοποιήσεις αυτές).
Σε αυτές τις συνθήκες το ζητούµενο είναι το Κόµµα να ανεβάζει στα-
θερά τη δυνατότητα, το βαθµό κινητοποίησης και την ετοιµότητά του
µπροστά στις επερχόµενες εξελίξεις, εντείνοντας την προσπάθεια για
- 94 -
ιδεολογία - πολιτική
08_HARISIS_SEL_67-96:Layout 1  9/1/11  6:24 PM  Page 94την οργάνωση των εργαζόµενων µαζών στο ταξικά προσανατολισµένο
συνδικαλιστικό κίνηµα, το ΠΑΜΕ, τις αντιµονοπωλιακές συσπειρώ-
σεις στους αυτοαπασχολούµενους και του αγρότες, τη συγκρότηση λαϊ-
κών επιτροπών στις γειτονιές.
Αυτή η προσπάθεια προϋποθέτει την αποκάλυψη σε ευρύτερες λαϊκές
δυνάµεις του χαρακτήρα της συζήτησης γύρω από τα ζητήµατα της δη-
µοκρατίας, της λειτουργίας του αστικού κράτους, την προβολή της ανα-
γκαιότητας της αλλαγής τάξης στην εξουσία, την αναγκαιότητα της πά-
λης για τη Λαϊκή Εξουσία.

TOP READ