5 Ιαν 2012

Ενας απαράδεκτος συμβιβασμός



ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ
Ενας απαράδεκτος συμβιβασμός
Η Συμφωνία της Βάρκιζας αποτελεί "απαράδεκτο συμβιβασμό και ουσιαστική συνθηκολόγηση απέναντι στους Αγγλους και την ντόπια αντίδραση..."
(Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, σ. 500)
Στις 12 Φλεβάρη, συμπληρώθηκαν 51 χρόνια απ' την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, που αποτέλεσε απαράδεκτο συμβιβασμό με τους Αγγλους και την ντόπια αντίδραση.
Ηταν η πιο οδυνηρή απ' όλες τις συμφωνίες που υπογράφτηκαν, σε βάρος του εθνικοαπελευθερωτικού και προοδευτικού κινήματος της χώρας μας.
Στο σύντομο αυτό σημείωμα, δεν μπορούμε να αναφερθούμε στις λεπτομέρειες που προηγήθηκαν πριν η αντιπροσωπεία μας (Γ. Σιάντος, Δ. Παρτσαλίδης και Ηλ. Τσιριμώκος) καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, με την αντιπροσωπεία της άλλης πλευράς (Ι. Σοφιανόπουλος, Περ. Ράλλης και Ι. Μακρόπουλος).
Το σίγουρο συμπέρασμά μου, απ' τη μελέτη των συνθηκών που προηγήθηκαν, είναι ότι κακώς, κάκιστα αποφάσισε η ηγεσία του κινήματος να αρχίσει συζητήσεις...
Ποιοι οι λόγοι; Αρχιεπίσκοπος - αντιβασιλέας Δαμασκηνός και κυβέρνηση Πλαστήρα, τυφλά όργανα των Αγγλων, απέρριψαν τις προτάσεις της ΕΑΜικής πλευράς για πενταμελείς αντιπροσωπείες και επέμεναν σε τριμελείς. Πέρα απ' αυτό, το κυριότερο μειονέκτημα που έπρεπε να προβληματίσει την ηγεσία του Αγώνα ήταν η αξίωσή τους να είναι οριστική η υπογραφή της συμφωνίας. Αυτή η αξίωση, ιδιαίτερα, έκαμε πάνω από φανερό ότι η αντίθετη πλευρά ήθελε να φέρει το κίνημα ολόκληρο, μπροστά σε τετελεσμένα γεγονότα...
***
Κάτω, λοιπόν, από αυτές τις αξιώσεις, όχι μόνο δεν έπρεπε να υπογραφεί η συμφωνία, για παράδοση των όπλων, χωρίς τον όρο της Γενικής Πολιτικής Αμνηστίας, αλλά ούτε καν να συρθούμε εκβιαστικά,όπως έγινε, για διαπραγματεύσεις. Θα έπρεπε να τους καταγγέλλαμε στο λαό και τη διεθνή κοινή γνώμη και να συνεχίζαμε τον αγώνα.
Η υποχωρητικότητα αυτή της ηγεσίας μας οφείλεται σε λαθεμένη εκτίμηση της κατάστασης, που πιο αναλυτικά αναφέρω στο βιβλίο μου "Ο Δεκέμβρης 1944". Κι, αλήθεια, πώς μπορούσαν να έχουν σαφή αντίληψη των ικανοτήτων και δυνατοτήτων του ΕΛΑΣ, να συνεχιστεί ο αγώνας, αφού δεν πήραν υπόψη τη γνώμη της ηγεσίας του ΕΛΑΣ (των Αρη Βελουχιώτη και Στ. Σαράφη);
Σχετικά μ' αυτό, η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το 1958, αναφέρει:
"Ο ΕΛΑΣ στη σύγκρουση του Δεκέμβρη έπαθε μερική ήττα. Ομως διατήρησε ανέπαφες τις κύριες ένοπλες δυνάμεις του και το ΕΑΜ μπορούσε, στηριζόμενο στις δυνάμεις αυτές και εκμεταλλευόμενο τις αδυναμίες των Αγγλων και της αντίδρασης, να εξασφαλίσει λύση που να ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των δυνάμεων".
***
Η εκτίμηση αυτή της Ολομέλειας της ΚΕ είναι απόλυτα αντικειμενική. Ο ΕΛΑΣ μπορούσε κι έπρεπε να μη συρθεί σε διαπραγματεύσεις, αλλά να συνεχίσει τον αγώνα. Οι Αγγλοι δεν μπορούσαν να εμπλακούν σ' έναν ανταρτοπόλεμο, με τις έμπειρες δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Μην ξεχνούμε ότι οι δυνάμεις του Ζέρβα είχαν εξουδετερωθεί από τον ΕΛΑΣ. Και, συνεπώς, στους Αγγλους βασικά θα έπεφτε το κύριο βάρος στην αναμέτρησή τους με τον ΕΛΑΣ. Και για την αδυναμία αυτή των Αγγλων, εύγλωττη είναι η άποψη του στρατάρχη Αλεξάντερ, προς τον Τσόρτσιλ, στις 18 του Δεκέμβρη '44, απ' την Αθήνα: "...Δεν έχομεν αρκετές δυνάμεις για να διεξάγωμεν επιχειρήσεις εις την υπόλοιπον Ελλάδα".
...Μην ξεχνάμε, ακόμη, ότι τη μέρα της υπογραφής της Συμφωνίας στη Βάρκιζα - 12.2.45 - συνερχόταν η Διάσκεψη των τριών μεγάλων στη Γιάλτα. Αν ο αγώνας συνεχιζόταν, ο Τσόρτσιλ θα βρισκόταν σε αμηχανία... Πρέπει δε να σημειωθεί ότι μια απ' τις σημαντικές αποφάσεις της Συμφωνίας εκείνης ήταν ο σχηματισμός Αντιπροσωπευτικών Κυβερνήσεων,στις απελευθερωμένες, από τους Γερμανούς, χώρες. Αν δεν υπογράφαμε τη Συμφωνία της Βάρκιζας, αν συνεχίζαμε τον αγώνα, θα μπορούσαμε με το όπλο στο χέρι να διεκδικήσουμε την εφαρμογή της και στη χώρα μας. Με μια αντιπροσωπευτική κυβέρνηση, άλλος θα ήταν ο χαρακτήρας και τα αποτελέσματα των γενικών βουλευτικών εκλογών στην Ελλάδα. Και συνεπώς και οι μεταπολεμικές εξελίξεις στη χώρα μας.
***
Θα τελειώσω το άρθρο με τις πιο κάτω επισημάνσεις:
  • Η αντιπροσωπεία μας, ιδιαίτερα οι Σιάντος και Παρτσαλίδης, έχουν σοβαρότατες ιστορικές ευθύνες, γιατί παραβίασαν την απόφαση του ΠΓ να μην υπογράψουν, αν δεν υπάρχει ο όρος Γενική Πολιτική Αμνηστία.Και ΔΥΣΤΥΧΩΣ, γι' αυτήν την παραβίαση δεν πάρθηκαν οι ανάλογες, με το πρόβλημα, ΚΥΡΩΣΕΙΣ.
  • Υπογράφοντας αυτή τη Συμφωνία, δεν πήραν υπόψη ότι οι ιμπεριαλιστές και η αντίδραση δεν έχουν μπέσα.Κι όπως αποδείχτηκε και στη χώρα μας από προηγούμενα (Συμφωνία Σκλάβαινα - Σοφούλη), οι Αγγλοι και η αντίδραση παραβίασαν και τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Και δεν είναι μόνο το ΚΚΕ και το ΕΑΜ ευρύτερα που καταγγέλλανε την κατάφωρη και κατ' εξακολούθηση παραβίασή της. Και δυο, απ' τα μέλη της Αντιπροσωπείας της αντιθέτου πλευράς, διαμαρτυρήθηκαν έντονα. Ο Περ. Ράλλης παραιτήθηκε από υπουργός, ενώ ο Ι. Σοφιανόπουλος, σε προεκλογική συγκέντρωση το 1950, αναφώνησε εμφαντικά: "Καλύτερα να είχα κόψει το χέρι μου".
***
Η "Βάρκιζα" αποτελεί το δραματικό επίλογο της μεγαλειώδους εποποιίας του λαού μας, που μόνο με το '21 μπορεί να συγκριθεί. Για τη δημιουργία αυτής της εποποιίας, σημαντικότατη ήταν η συμβολή του ΚΚΕ και της ηγεσίας του. Ωστόσο, η ηγεσία αυτή - και εδώ υπάρχει μια τραγική αντίφαση - αποδείχτηκε ανίκανη να αντιμετωπίσει την Αγγλία. Τη βία, τις δολοπλοκίες, τη διπλωματία της, που, τσαλαπατώντας κάθε όσιο και ιερό, έφτασε στο σημείο - με τη βοήθεια της ντόπιας αντίδρασης - να συνεργαστεί με τον κοινό εχθρό: τους ναζί καταχτητές. Να συμβάλει στην ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας και όχι μόνο. Δε σεβάστηκε τίποτε, προκειμένου να κρατήσει την Ελλάδα σαν φέουδο, σαν προτεκτοράτο της.
Την ανθελληνική και απάνθρωπη πολιτική συνέχισαν οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές, με το Δόγμα Τρούμαν. Από τότε άρχισαν οι εκτελέσεις των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και οξύνθηκε ο εμφύλιος πόλεμος.
Ωστόσο, ο αγώνας συνεχίζεται. Το ΚΚΕ, εξοπλισμένο με τη θετική και αρνητική, ντόπια και διεθνή πείρα, αποτελεί και σήμερα την κύρια πατριωτική, όσο και διεθνιστική, φιλειρηνική πολιτική δύναμη. Το 15ο Συνέδριό του θ' ανοίξει μια νέα σελίδα δράσης του, για τη δημιουργία των προϋποθέσεων, που θα οδηγήσουν το λαό σε μια νέα - την τρίτη - εποποιία του, ενάντια στη Νέα Τάξη Πραγμάτων - που με την ανάπτυξη του διεθνούς επαναστατικού κινήματος θα καταλήξει στην υλοποίηση των ιδανικών της τρισένδοξης Εθνικής Αντίστασης, στο θρίαμβο του σοσιαλισμού στην Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο.
Νίκανδρος ΚΕΠΕΣΗΣ

Το περιεχόμενο της συμφωνίας


Το περιεχόμενο της συμφωνίας
Από τη λαϊκή κατακραυγή στις 4 Δεκέμβρη του 1944, ενάντια στην ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών και τη δολοφονία αθώων διαδηλωτών στην πλατεία Συντάγματος
Για το ζήτημα της αμνηστίας, στο άρθρο 3, η συμφωνία προέβλεπε ότι αμνηστεύονται μόνο «τα πολιτικά αδικήματα τα τελεσθέντα από τις 3 Δεκεμβρίου 1944 μέχρι της υπογραφής του παρόντος. Εξαιρούνται της αμνηστίας τα συναφή κοινά αδικήματα, κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δεν ήσαν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχία του πολιτικού αδικήματος». Το άρθρο αυτό, όπως ήταν διατυπωμένο, έδωσε τη δυνατότητα στην αντίδραση να εξαπολύσει άγριο διωγμό εναντίον των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, χαλκεύοντας κατηγορίες για διάπραξη κοινών αδικημάτων στην περίοδο της κατοχής.
Για τα άλλα, κύρια, ζητήματα η συμφωνία προέβλεπε:
  • Αποστράτευση του ΕΛΑΣ και συγκρότηση εθνικού στρατού μέσα από κανονική στρατολογία.
  • Εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από δοσίλογους και φασιστικά στοιχεία.
  • Διενέργεια δημοψηφίσματος και στη συνέχεια εκλογών μέσα στο 1945.
  • Τέλος, η συμφωνία δεν προέβλεπε συγκρότηση αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης, αλλά ούτε και έθιγε το θέμα της παρουσίας των βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα (Βλέπε ολόκληρη τη συμφωνία στα «Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ», τόμος Ε` σελ. 411-416).
Ο χαρακτήρας του συμβιβασμού
Για να κατανοήσουμε το χαρακτήρα του συμβιβασμού που έκανε το ΕΑΜ στη Βάρκιζα, οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν είχε τη δυνατότητα μιας άλλης επιλογής. Και σ' αυτό το ερώτημα είναι, επίσης, καλύτερο να αφήσουμε ν' απαντήσουν οι αντίπαλοί του, οι οποίοι δεν αφήνουν κανένα περιθώριο παρερμηνειών - τουλάχιστον οι σοβαρότεροι και οι αξιολογότεροι απ' αυτούς. Για παράδειγμα, ο Βρετανός στρατάρχης Αλεξάντερ, ανώτατος διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στη Μεσόγειο την περίοδο 1944-1945, έγραφε στον Τσώρτσιλ στις 21 Δεκεμβρίου του '44: «Εάν υποθέσομε ότι ο ΕΛΑΣ εξακολουθεί τον αγώνα, νομίζω ότι θα είναι δυνατόν να ξεκαθαρίσομε την περιοχή Αθηνών - Πειραιώς και να την κρατήσομε σταθερά, αλλά έτσι δε νικούμε τον ΕΛΑΣ σε σημείο που να τον αναγκάσωμε να συνθηκολογήση. Δεν είμαστε αρκετά ισχυροί για να κάνωμε περισσότερα και να αναλάβωμε επιχειρήσεις στην υπόλοιπη Ελλάδα. Οι Γερμανοί κατά την κατοχή είχαν διατηρήσει έξη έως επτά μεραρχίες στην ηπειρωτική Ελλάδα εκτός από τις τέσσερις περίπου στα νησιά. Ακόμα και έτσι δεν μπόρεσαν να κρατήσουν σταθερά ανοικτές τις γραμμές επικοινωνιών των, και δεν είμαι βέβαιος ότι θα συναντήσωμε λιγώτερο ισχυρά αντίσταση και λιγώτερο αποφασιστική από όσην συνήντησαν εκείνοι. Πρέπει να επιβλέπωμε πολύ προσεκτικά τις προθέσεις των Γερμανών στο ιταλικό μέτωπο. Τα τελευταία γεγονότα στη Δύση και η σιωπή της 16ης μεραρχίας των S.S., που ευρίσκονται μπροστά στην 5η αμερικανική στρατιά, δείχνουν κάποιον ελιγμό που πρέπει να προσέξωμε. Σημειώνω τα γεγονότα αυτά για να κάνω σαφή την κατάστασιν και να σας υπογραμμίσω ότι κατά την γνώμην μου, το ελληνικό πρόβλημα δεν μπορεί να λυθή με στρατιωτικά μέσα. Η λύση θα ευρεθή στον πολιτικό τομέα.
Γενικά, γνωρίζετε, ελπίζω, ότι μπορείτε πάντοτε να υπολογίζετε πως θα κάνω ό,τι μπορώ για να εκπληρώσω τις επιθυμίες σας, αλλά εύχομαι να κατορθώσετε να βρήτε μια πολιτική λύση στο ελληνικό πρόβλημα γιατί έχω πεισθή ότι κάθε στρατιωτική ενέργεια, μετά την εκκαθάριση της περιοχής Αθήνας και Πειραιά θα ξεπερνούσε τις δυνατότητες των σημερινών μας δυνάμεων». Την επομένη ο Τσώρτσιλ απαντούσε: «Δεν υπάρχει θέμα να συνεχίσωμε οποιαδήποτε στρατιωτικήν επιχείρησιν εκτός από την εκκαθάρισιν της περιοχής Αθηνών - Πειραιώς» (Βλέπε: Ουίν. Τσώρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος- Απομνημονεύματα», εκδόσεις: Ελληνική Μορφωτική Εστία, μετάφραση Α. Σαμαράκη, τόμος ΣΤ`, σελ. 336).
Από τα παραπάνω προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα πως ο ΕΛΑΣ μπορούσε να συνεχίσει με επιτυχία τον αγώνα έξω από την Αθήνα, κάτι που οι Εγγλέζοι ήθελαν πάση θυσία να αποφύγουν. Είναι άλλωστε γνωστό ότι ο κύριος όγκος των δυνάμεών του δεν είχε πάρει μέρος στα Δεκεμβριανά και είχε παραμείνει ανέπαφος. Επρόκειτο ουσιαστικά για τις πιο ετοιμοπόλεμες και εμπειροπόλεμες δυνάμεις του που είχαν- και μετά τη συμφωνία ανακωχής - τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους της χώρας. Αν συνεχίζονταν, λοιπόν, οι μάχες έξω από την Αθήνα, οι βρετανικές δυνάμεις τόσο από άποψη όγκου όσο και από άποψη διάταξης και εκπαίδευσης δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν αποφασιστικά τον ΕΛΑΣ. Κατ' αρχάς δεν μπορούσαν να τον χτυπήσουν σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας ούτε να συναγωνιστούν μαζί του στον ανταρτοπόλεμο. Στο γεγονός αυτό πρέπει να προστεθεί και το μεγάλο πλεονέκτημα των λαϊκών δυνάμεων που συνοψίζεται στην αναντίρρητη διαπίστωση ότι το ΕΑΜ και το ΚΚΕ συνέχιζαν να απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.
Για τις δυνατότητες του ΕΛΑΣ, αλλά και τις προετοιμασίες που γίνονταν ώστε να αντιμετωπίσει τους Εγγλέζους, μετά την υποχώρηση από την Αθήνα, εξαιρετικής σπουδαιότητας είναι και μαρτυρία του Στ. Σαράφη, ο οποίος μεταξύ άλλων αναφέρει: «Ο ΕΛΑΣ είχε δυνατότητες σε τρόφιμα, πυρομαχικά και έμψυχο υλικό να κάνει πόλεμο για πολύ καιρό κατά των Αγγλων και των κυβερνητικών Ελλήνων και στην περίπτωση αυτή έπρεπε να προετοιμαστεί... στις αρχές του Φλεβάρη ο ΕΛΑΣ ήταν έτοιμος ν' αντιμετωπίσει οποιαδήποτε νέα επίθεση» (Στ. Σαράφη: «Ο ΕΛΑΣ», εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, σελ. 559-560).
Απ' όλα αυτά αποδεικνύεται περίτρανα ότι η Συμφωνία της Βάρκιζας ήταν μια συνθηκολόγηση, ένας απαράδεκτος συμβιβασμός του ΕΑΜικού κινήματος τόσο από στρατιωτική όσο και από πολιτική άποψη. Αν ο πόλεμος συνεχιζόταν έξω από την Αθήνα, η τύχη του κινήματος θα ήταν διαφορετική. Ακόμη κι αν δεν κατάφερνε να νικήσει ολοκληρωτικά τα βρετανικά στρατεύματα, σίγουρα θα μπορούσε να πετύχει πολύ καλύτερο - ακόμη και πλεονεκτικό για τα λαϊκά συμφέροντα - συμβιβασμό με τον αντίπαλο. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι στις αρχές Φλεβάρη του '45 ξεκίνησε στην Κριμαία η Διάσκεψη των ηγετών των τριών μεγάλων δυνάμεων της αντιχιτλερικής συμμαχίας, που έμεινε στην ιστορία ως «Διάσκεψη της Γιάλτας». Αναμφίβολα, σ' αυτή τη Διάσκεψη, η θέση της Βρετανίας θα ήταν πολύ δύσκολη με ανοικτό το ελληνικό ζήτημα και με πόλεμο ανάμεσα στις στρατιωτικές της δυνάμεις και τον ΕΛΑΣ, τη στιγμή μάλιστα που ο πόλεμος κατά του φασισμού τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ανατολή συνεχιζόταν

Η ιστορία και ο ιδεολογικός αγώνας



ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ
Η ιστορία και ο ιδεολογικός αγώνας
ΔΕΥΤΕΡΑ 12 ΦΛΕΒΑΡΗ 1945. ΩΡΑ 7.20 μ.μ. Στο υπουργείο Εξωτερικών έχουν όλα ετοιμαστεί για την υπογραφή της συμφωνίας, που σημάδεψε όσο καμία άλλη τη μεταπολεμική Ελλάδα, της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Οι τυπικοί έλεγχοι των κειμένων έχουν γίνει και επί δεκαπέντε λεπτά οι υπογραφές "πέφτουν βροχή", αφού πρέπει να μονογραφηθούν όλες οι σελίδες. Σε λίγο, τα πάντα έχουν τελειώσει και οι πρωταγωνιστές του συμβιβασμού βγαίνουν για να μιλήσουν στους δημοσιογράφους. Είναι ο Ι. Σοφιανόπουλος, υπουργός Εξωτερικών και επικεφαλής της κυβερνητικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις, ο Γ. Σιάντος, γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ και επικεφαλής της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας, καθώς και ο υπουργός για θέματα Μεσογείου της Μ. Βρετανίας Χ. Μακμίλαν, συνοδευόμενος από τον πρεσβευτή Ρ. Λίπερ.
Και οι τρεις δηλώνουν ευχαριστημένοι από την κατάληξη των πραγμάτων, υπογραμμίζοντας ότι ανοίγεται μια νέα σελίδα για την Ελλάδα, που θα χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια ανοικοδόμησής της και προκοπής του λαού της. Στην πραγματικότητα, επακολούθησε το ακριβώς αντίθετο, αφού η Συμφωνία της Βάρκιζας έλυσε τα χέρια της ελληνικής αντίδρασης και των Εγγλέζων, για να εξαπολύσουν ένα νέο κύμα βίας και τρομοκρατίας σε βάρος του ΕΑΜικού κινήματος.
Ανεξαρτήτως των δηλώσεων ευφορίας που συνόδεψαν την υπογραφή της συμφωνίας, στην πραγματικότητα, κανείς δεν πίστευε ότι η χώρα έμπαινε σε μια τροχιά ειρηνικής δημοκρατικής ανοικοδόμησης, με την αστικοδημοκρατική, έστω, σημασία των όρων. Περισσότερο απ' όλους δεν πίστευαν σε μια τέτοια προοπτική οι Βρετανοί, οι οποίοι άλλα σχέδια είχαν για τον τόπο και ήταν σε θέση να διακρίνουν ότι ο συσχετισμός δυνάμεων μέσα στον ελληνικό λαό δεν τους ευνοούσε για να τα πραγματοποιήσουν. Ετσι, ο Τσόρτσιλ, φεύγοντας απ' τη Γιάλτα, προχώρησε σε μια άκρως συμβολική και ταυτόχρονα πολιτική κίνηση, που προδιέγραφε "τι μέλλει γενέσθαι". Στις 14 Φλεβάρη επισκέφθηκε την Ελλάδα.
"Ο πρωθυπουργός - γράφει ο προσωπικός του γιατρός λόρδος Μόραν - ήθελε να πάει στην Αθήνα για να δώσει θάρρος στον αρχιεπίσκοπο και στην κυβέρνηση, ώστε να κρατήσουν μια πιο αποφασιστική στάση... Κάποιος είπε ότι είχε πετύχει μια μεγάλη ηθική νίκη, αλλά εκείνον δεν τον ικανοποιούσε αυτό. Ηθελε φανερά να τσακίσει την αντιπολίτευση στην πατρίδα (σημ. "Ρ": στη Μ. Βρετανία) και γι' αυτό προετοίμαζε νέες συγκρούσεις στην Ελλάδα" (Λόρδου Μόραν: "Ουίνστον Τσόρτσιλ", εκδόσεις Κ. Αθανασακόπουλου, σελ. 314).
Βασικά σημεία της Συμφωνίας
Με τη Συμφωνία της Βάρκιζας, τέθηκε τέρμα στην ύπαρξη του ΕΛΑΣ. "Η Συμφωνία της 12ης Φλεβάρη τερματίζει τον ένοπλο αγώνα σας. Τώρα ήλθε η ώρα να καταθέσετε με τιμή τα δοξασμένα όπλα σας", έλεγε η προκήρυξη της ΚΕ του ΕΛΑΣ, που εκδόθηκε στις 15/2/1945. (Βλέπε ολόκληρη την προκήρυξη στο "ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ ΕΑΜ. Μάης 1944 - Μάρτης 1945", ανατύπωση Αθήνας, σελ. 104).
Μια μέρα μετά, στις 16 Φλεβάρη, εκδόθηκε η διαταγή αποστράτευσης των ΕΛΑΣιτών, υπογραμμένη εκ μέρους του Γενικού Στρατηγείου από τον Στ. Σαράφη και τον Αρη Βελουχιώτη. (Στ. Σαράφη: "Ο ΕΛΑΣ", εκδόσεις "Επικαιρότητα", σελ. 563).
Με δάκρυα στα μάτια οι ΕΛΑΣίτες, ένας - ένας, παρέδωσαν τον οπλισμό τους και τράβηξαν για τις εστίες τους σε πόλεις και χωριά. Οπλισμός και άλλο πολεμικό υλικό παραδόθηκαν στις καθορισμένες από τη συμφωνία προθεσμίες. Στις 28 Φλεβάρη ο ΕΛΑΣ έπαψε να υπάρχει.
Η συμφωνία αναφερόταν και σε άλλα ζητήματα, με σπουδαιότερο αυτό της αμνηστίας. Η ΕΑΜική αντιπροσωπεία, κατά παράβαση των αποφάσεων των καθοδηγητικών οργάνων ΕΑΜ και ΚΚΕ, υπαναχώρησε στο ζήτημα του αιτήματος για γενική αμνηστία και αποδέχτηκε διάταξη, με την οποία εξαιρούνταν της αμνηστίας κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας, "τα οποία δεν ήσαν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχία του πολιτικού αδικήματος" (Αρθρο 3 της Συμφωνίας. Ολόκληρη η Συμφωνία "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ" τόμος Ε, σελ. 411 - 416). Ετσι, δόθηκε η δυνατότητα στους νικητές να εξαπολύσουν άγριο διωγμό κατά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, χαλκεύοντας κατηγορίες για διάπραξη, δήθεν, τέτοιων αδικημάτων από τον καιρό ακόμη της φασιστικής κατοχής.
Τέλος, η συμφωνία δεν προέβλεπε συγκρότηση αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης, αλλά ούτε και έθιγε το ζήτημα της παρουσίας των βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Αντίθετα, η Μ. Βρετανία εμφανίστηκε ως εγγυητής τήρησης της συμφωνίας. Με δυο λόγια, το ΕΑΜ και το ΚΚΕ είχαν υποχωρήσει κατά κράτος στη Βάρκιζα και είχαν αποδεχτεί ένα συμβιβασμό πέρα για πέρα απαράδεχτο, χωρίς να έχουν στα χέρια τους - πέρα από την καλή θέληση, στα λόγια, των αντιπάλων τους - καμιά εγγύηση που θα εξασφάλιζε στοιχειωδώς μια ομαλή δημοκρατική εξέλιξη στον τόπο. Τα πάντα είχαν αφεθεί στα χέρια των Βρετανών και της κυβέρνησης των Αθηνών κι αυτό είναι η μέγιστη απόδειξη πως η μόνη συμφωνία που δε θα έπρεπε να υπογραφεί - αν δεχτούμε πως ήταν επιβεβλημένη μια συμφωνία - ήταν αυτή που τελικά υπογράφηκε. Η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων. Αν και το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είχε υποστεί μερική ήττα στην Αθήνα, διατηρούσε σχεδόν ανέπαφες τις δυνάμεις του και διέθετε την αμέριστη υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Η συμφωνία αποτελούσε έναν απαράδεκτο συμβιβασμό και ουσιαστική συνθηκολόγηση απέναντι στους Αγγλους και την ντόπια αντίδραση. Στη λαθεμένη στρατηγική του κινήματος σχετικά με το πρόβλημα της εξουσίας μετά το διώξιμο του κατακτητή, βρίσκεται βασικά η αιτία του απαράδεκτου συμβιβασμού.
Η ιδεολογία της συνθηκολόγησης
Η άρχουσα τάξη στην Ελλάδα και οι απολογητές της αξιοποιούν στο έπακρο τη Συμφωνία τηςΒάρκιζας στην ιδεολογικοπολιτική τους επίθεση κατά του ΚΚΕ. Θέλουν να θεμελιώσουν την αντίληψη πως η εργατική τάξη είναι ανίκανη να φέρει σε πέρας τον αγώνα για την εξουσία, εμφανίζοντας πρωτίστως το κόμμα της ανίκανο να την καθοδηγήσει σωστά για την επίτευξη ενός τέτοιου σκοπού. Η θεωρία της λαθολογίας, η ταύτιση δηλαδή του ΚΚΕ, στην προκειμένη περίπτωση, με το λάθος της Βάρκιζας, και όχι η επιστημονική ερμηνεία του γεγονότος ως απόρροια της εκτίμησης της αντικειμενικής πραγματικότητας, των αντιφάσεων του κινήματος και του κόμματος, στις οποίες ενυπήρχε και η προοπτική της νίκης, επιχειρεί με δαιμονολογικό τρόπο να περάσει την ψυχολογία της ήττας στην εργατική τάξη και το λαό, να πείσει δηλαδή πως το ΚΚΕ, αν παρουσιαστεί και πάλι ευκαιρία, μόνο λάθη σαν αυτό τηςΒάρκιζας μπορεί να κάνει. Την ίδια ψυχολογία της ήττας καλλιεργούν με τα γραπτά τους πρώην ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ και νυν απολογητές του καπιταλισμού, όπως ο Γρ. Φαράκος, ο Λ. Κύρκος, ο Π. Δημητρίου κ.ά., που αξιοποιούν τη Βάρκιζα για να θεμελιώσουν την άποψη πως το εργατικό - λαϊκό κίνημα πρέπει να πολιτεύεται μόνο στα πλαίσια του νομιμόφρονος κοινοβουλευτικού δρόμου, με τους όρους και στα όρια, δηλαδή, που του προδιαγράφει η άρχουσα τάξη. Ετσι, ξορκίζουν ως θανάσιμο λάθος την ένοπλη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τους Αγγλους το Δεκέμβρη του '44, προβάλλοντας, ως επιβεβαίωση του ισχυρισμού τους, τους δυσμενείς όρους της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Λες και η Βάρκιζα ήταν η μόνη προοπτική του κινήματος, όταν αυτό έπαιρνε τα όπλα. Κι από την άλλη καταδικάζουν τον ένοπλο αγώνα 1946 - '49 ως λαθεμένη, απαράδεκτη, ακόμη και εγκληματική, επιλογή - υποστηρίζοντας, έμμεσα ή άμεσα, πως έπρεπε δουλικά να προσαρμοστεί το κίνημα στο μεταβαρκιζιανό καθεστώς - επειδή ηττήθηκε ο ΔΣΕ. Με δυο λόγια, αξιοποιούν τις ήττες ή τα δυσμενή αποτελέσματα κορυφαίων εκδηλώσεων της ταξικής πάλης στη χώρα μας για να καταδικάσουν μορφές πάλης και αγώνα, με τις οποίες το εργατικό - λαϊκό κίνημα επιδιώκει να αγγίξει την καρδιά του πολιτικού προβλήματος, θέτοντας θέμα εξουσίας. Και εμφανίζουν, αναφερόμενοι σε τέτοιες περιπτώσεις, τον αντίπαλο, όχι μόνο εκ προοιμίου ισχυρότερο, αλλά και βέβαιο νικητή στον αιώνα τον άπαντα. Λένε ότι το κίνημα δεν πρέπει να ρισκάρει, αλλά να είναι βέβαιο χίλια τα εκατό ότι θα νικήσει, για να δικαιούται να θέσει θέμα εξουσίας. Κι επειδή στην ιστορία της ταξικής πάλης, από αρχαιοτάτων χρόνων, δεν υπάρχουν τέτοιες βεβαιότητες, κάνουν σημαία τη συνθηκολόγηση, λανσάρουν την ιδέα πως κάθε αγώνας πρέπει να στοχεύει στον πάση θυσία συμβιβασμό, στον κάθε είδους συμβιβασμό, ο οποίος πρέπει να αρπάζεται από τα μαλλιά με την πρώτη ευκαιρία για να μην ακολουθήσουν χειρότερα.
Αναμφισβήτητα, η ιστορία και η φύση των ιδεών δεν είναι ξέχωρη από την ιστορία και τη φύση της ταξικής πάλης. Οι ιδέες που προβάλλονται με αφορμή τη Συμφωνία της Βάρκιζαςτο επιβεβαιώνουν περίτρανα.
Γ. Π.

Ο ΕΛΑΣ και η ίδρυση του Γενικού Στρατηγείου


Ο ΕΛΑΣ και η ίδρυση του Γενικού Στρατηγείου
Τμήμα του Συντάγματος του ΕΛΑΣ Αρκαδίας
«Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα,
το δίκιο και τη λευτεριά,
σ' ακροβουνό και σε κοιλάδα,
πέτα πολέμα με καρδιά. Ω, ΕΛΑΣ!»
(από τον ύμνο του ΕΛΑΣ)
Στις 2 του Μάη 1943, συντελέστηκε ένα γεγονός εξαιρετικής σημασίας για το αντάρτικο κίνημα της Ελλάδας. Ηταν η ίδρυση του Γενικού Στρατηγείου του Εθνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, γεγονός που μετέτρεψε τον ΕΛΑΣ από αντάρτικη δύναμη σε στρατό ικανό ν' απελευθερώσει τη χώρα. Βρισκόμαστε στο μέσο της χιτλερικής κατοχής και το αντάρτικο, με απόλυτα κυρίαρχη δύναμη τον ΕΛΑΣ, είχε ήδη φουντώσει απ' άκρη σ' άκρη της Ελλάδας. Χιλιάδες νέοι και μεγαλύτεροι κατατάσσονται στην ψυχή του κινήματος.
Η ώρα της απελευθέρωσης φαίνεται πολύ πιο κοντά απ' ό,τι πριν λίγους μήνες. Την ίδια περίοδο, σε παγκόσμιο επίπεδο, η πλάστιγγα γέρνει αποφασιστικά υπέρ των Συμμαχικών Δυνάμεων. Η μεγαλειώδης νίκη του σοβιετικού λαού και του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ σηματοδοτεί αυτήν ακριβώς την εξέλιξη. Το αίμα που χύθηκε στα ερείπια, δίπλα στο Βόλγα, δεν πήγε χαμένο. Μεταγγίστηκε στους σκλαβωμένους λαούς όλης της Ευρώπης. Ο Αξονας ηττήθηκε. Και εδώ, στην Ελλάδα, ο αγώνας εντάθηκε, με τους αγωνιστές για τη λευτεριά του λαού να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της πάλης.
* * *
Στέφανος Σαράφης, Αρης Βελουχιώτης
Η απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ να οργανώσει εκδήλωση - αφιέρωμα, σήμερα, 28 του Σεπτέμβρη, στο Περτούλι, όπου και ήταν η έδρα του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, δείχνει ακριβώς αυτή την τεράστια σημασία που είχε η ίδρυση του Στρατηγείου. Παράλληλα, όμως, αποτελεί και την καλύτερη ευκαιρία να γνωρίσουμε και να τιμήσουμε την ηρωική εποποιία του ελληνικού λαού και του στρατού του, του ΕΛΑΣ, με μπροστάρη το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, του οποίου κύριος αιμοδότης και καθοδηγητής ήταν το ΚΚΕ.
Πώς, όμως, φτάσαμε στην ίδρυση του Γενικού Στρατηγείου; Πώς είχε εξελιχθεί ο αντάρτικος αγώνας μέχρι τότε; Ποιες ήταν οι στρατιωτικές επιτυχίες και ποια ώθηση έδωσε στον αγώνα από την ίδρυσή του κι έπειτα; Ποιες πολιτικές και στρατιωτικές ανάγκες οδήγησαν στη δημιουργία του Στρατηγείου; Στα ερωτήματα αυτά θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στη συνέχεια.
Η ίδρυση του ΕΑΜ
Στις 27 του Σεπτέμβρη 1941, και όταν πια είχαν εξαντληθεί όλα τα περιθώρια αναμονής κι είχε γίνει φανερό πως τα αστικά πολιτικά κόμματα δεν είχαν καμιά διάθεση να συνεργαστούν για την οργάνωση και ανάπτυξη ενός μεγάλου εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος - αντιθέτως, οι ηγέτες των αστικών κομμάτων είτε συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές, είτε έφυγαν στη Μέση Ανατολή - τα μέχρι εκείνη τη στιγμή συνεργαζόμενα κόμματα προχώρησαν στην ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, του ηρωικού ΕΑΜ. Τα κόμματα που αποτελούσαν το συνασπισμό ήταν το ΚΚΕ, το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, η Ενωση Λαϊκής Δημοκρατίας και το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας. Το γεγονός αυτό, της ίδρυσης, δηλαδή, του ΕΑΜ, αποτέλεσε τομή για την ιστορία της πατρίδας μας, ακόμη και μέχρι τις μέρες μας.
Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ
Το ΕΑΜ συνένωσε στις γραμμές του όλες τις λαϊκές οργανώσεις, είτε αυτές ήταν εθνικοαπελευθερωτικές, είτε επαγγελματικές. Η δημιουργία του Εργατικού ΕΑΜ, που προηγήθηκε της ίδρυσης του ΕΑΜ (η εργατική τάξη πρωτοπόρησε και εδώ), της Πανυπαλληλικής Επιτροπής, κλπ., έπαιξε σημαντικό ρόλο στην παραπέρα προώθηση του έργου του ΕΑΜ. Η συντριπτική πλειοψηφία του λαού συσπειρώθηκε γύρω απ' το ΕΑΜ στον τιτάνιο αγώνα της απελευθέρωσης της χώρας από τους ιμπεριαλιστές κατακτητές. Οι Οργανώσεις του ΕΑΜ έγιναν σχολείο δημοκρατικής - αγωνιστικής διαπαιδαγώγησης εκατοντάδων χιλιάδων πατριωτών. Για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία ο λαός πήρε στα χέρια του την υπόθεση της λευτεριάς και της προκοπής του και εκφράστηκε αυτό με το έπος της Αντίστασης, όπως και στη συνέχεια με τον αντιιμπεριαλιστικό - διεθνιστικό αγώνα του ΔΣΕ, κορυφαία στιγμή της πάλης του λαϊκού επαναστατικού κινήματος στην Ελλάδα.
Το Στρατιωτικό Κέντρο Αντίστασης
Αμέσως μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, με απόφαση και της ηγεσίας του ΚΚΕ, συγκροτήθηκε στις αρχές Οκτώβρη 1941, στην Αθήνα, το Στρατιωτικό Κέντρο Αντίστασης (ΣΚΑ), με επικεφαλής τους κομμουνιστές μόνιμους αξιωματικούς Ν. Παπασταματιάδη και Θ. Μακρίδη. Το ΣΚΑ ανέλαβε να μελετήσει τα προβλήματα, σχετικά με την οργάνωση και τη διεξαγωγή της ένοπλης αντίστασης, καθώς και να συντονίσει όλες τις προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση.
Στιγμιότυπο από μάχη του ΕΛΑΣ
Αξίζει να σταθούμε λίγο περισσότερο στη δημιουργία και στο ρόλο του ΣΚΑ, μιας κι αυτό αποτέλεσε τον πρόδρομο - αν μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε έτσι - του ΕΛΑΣ.
Ηδη η Κεντρική Οργανωτική Επιτροπή του ΕΑΜ, με διάγγελμα στις 10 του Οκτώβρη του 1941, προσανατόλιζε το λαό προς την ένοπλη αντίσταση προβάλλοντας σαν παράδειγμα τις πρώτες σοβαρές εκδηλώσεις ένοπλης πάλης που είχαν σημειωθεί σε Κρήτη, Μακεδονία και Θράκη.
Στο κύριο άρθρο του πρώτου τεύχους της «Λαϊκής Επιθεώρησης», θεωρητικού οργάνου του ΚΚΕ, που κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του '41, υπογραμμιζόταν: «Πρέπει να βάλουμε γερά οργανωτικά θεμέλια σε όλη την Ελλάδα, να ετοιμάσουμε τα μαχητικά μας τμήματα για την άμεση δράση, για τον παρτιζάνικο πόλεμο, για το πανεθνικό σαμποτάζ του ξένου φασισμού»1.
Τον Οκτώβρη - Νοέμβρη του 1941, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ έστειλε τον Θανάση Κλάρα (σ.σ.: πρόκειται για τον Αρη Βελουχιώτη) στην περιοχή της Ρούμελης για να μελετήσει την κατάσταση και τις δυνατότητες για την οργάνωση ένοπλου αγώνα. Οταν το Δεκέμβρη ο Θ. Κλάρας επέστρεψε στην Αθήνα, υπέβαλε έκθεση με τις διαπιστώσεις και τις προτάσεις του για την οργάνωση αντάρτικου κινήματος στη Ρούμελη. Η έκθεση εγκρίθηκε από την ΚΕ του ΚΚΕ.
Να σημειωθεί πως, στο μεταξύ, σε διάφορες περιοχές της χώρας, είχαν ήδη εμφανιστεί ένοπλες ομάδες. Για παράδειγμα, το Δεκέμβρη του '41, στον Παρνασσό, εμφανίστηκε 10μελής ένοπλη αντάρτικη ομάδα μ' επικεφαλής καταδιωκόμενους κομμουνιστές του χωριού Χρισσό Αμφισσας. Στην περιοχή της Αρτας, ιδρύθηκε η μυστική στρατιωτική οργάνωση «ΕΛΛΑΣ - ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» από νέους αξιωματικούς.
Η ίδρυση και η αποστολή του ΕΛΑΣ
Αντάρτες του ΕΛΑΣ, με το φλάμπουρο του ΚΚΕ ν' ανεμίζει
Η 8η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, που συνήλθε το πρώτο 10ήμερο του Γενάρη του 1942, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την οργάνωση του ανταρτοπόλεμου. Επίσης, διατυπώνονταν οι άμεσοι και απώτεροι σκοποί του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Παράλληλα, τονιζόταν: «Ο εθνικοαπελευθερωτικός ανταρτοπόλεμος έχει πρωτεύουσα σημασία για την απελευθέρωση της χώρας από τον ξενικό ζυγό. Οι κομμουνιστές πρέπει να οργανώσουν, να μαζικοποιήσουν και να επεκτείνουν το αντάρτικο κίνημα στην ύπαιθρο, να περιφρουρήσουν τον εθνικοαπελευθερωτικό του χαρακτήρα».
Μέσα στο Γενάρη του 1942, οι Κεντρικές Επιτροπές του ΚΚΕ και του ΕΑΜ συμφώνησαν να κάνουν επίσημα γνωστή την απόφασή τους για τη δημιουργία του νέου στρατού της Εθνικής Αντίστασης. Το όνομά του έχει γραφτεί με χρυσά γράμματα στην Ιστορία του τόπου: Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ).
Ο Αρης Βελουχιώτης στάλθηκε οριστικά στο βουνό για ν' αρχίσει την οργάνωση του ΕΛΑΣ στη Ρούμελη.
Στις 16 του Φλεβάρη 1942, κυκλοφόρησε πλατιά η Ιδρυτική Προκήρυξη του ΕΛΑΣ. Σ' αυτή διατυπώνονταν οι σκοποί του λαϊκού στρατού, που ήταν: 1) Αγώνας για την απελευθέρωση της χώρας από τους ξένους κατακτητές, 2) περιφρούρηση των κατακτήσεων του λαού και των ελευθεριών του εναντίον κάθε επιβουλής και 3) εξασφάλιση της τάξης μέχρι τη διεξαγωγή εκλογών, ώστε ο λαός να μπορεί να εκφράσει πραγματικά ελεύθερα τη θέλησή του2.
Πορεία ανταρτών του ΕΛΑΣ στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας
Ο ΕΛΑΣ έπρεπε να γίνει λαϊκός απελευθερωτικός στρατός, το ένοπλο τμήμα του λαού, υπερασπιστής της ζωής και της περιουσίας του, ικανός ν' απελευθερώσει τη χώρα από τους κατακτητές. Η τακτική του ΕΛΑΣ προέβλεπε την όσο το δυνατό πιο συντονισμένη διεξαγωγή του ανταρτοπόλεμου και τη βαθμιαία ανάπτυξή του σε παλλαϊκό πόλεμο κατά των κατακτητών και των συνεργατών τους. Τη συνεχή απασχόληση και φθορά του εχθρού. Τη διεύρυνση των ελεύθερων περιοχών και τη μετατροπή τους σε σταθερότερες βάσεις εξόρμησης του ΕΛΑΣ, με στόχο τη μεταφορά του πολέμου όλο και πιο κοντά στα κύρια αστικά κέντρα και τις βασικές συγκοινωνιακές αρτηρίες του εχθρού3.
Από τις 15 του Μάη 1942, ο Αρης Βελουχιώτης άρχισε να οργανώνει ομάδες του ΕΛΑΣ στη Ρούμελη με πρώτο πυρήνα τις ενωμένες ανταρτοομάδες Δομοκού και Πύργου Φθιώτιδας. Ηδη, όπως είδαμε, τέτοιες ομάδες είχαν αρχίσει να σχηματίζονται και μια απ' τις πρώτες περιοχές όπου βγήκαν αντάρτες ήταν στην κορυφή Μπουχέτσι. Με την αύξηση της δύναμης των ανταρτοομάδων, αρκετές από αυτές μετατράπηκαν σε συγκροτήματα με 30 - 100 μαχητές το καθένα. Δημιουργήθηκαν υπαρχηγεία και στη συνέχεια αρχηγεία ανά ορεινό όγκο, με αποστολή να συντονίζουν τη δράση, να καθοδηγούν τα συγκροτήματα και τις ανταρτοομάδες του ΕΛΑΣ. Παράλληλα, δημιουργήθηκε Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ στη Ρούμελη και Στρατηγείο του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλία.
Αντάρτες του ΕΛΑΣ σε διάταξη ενέδρας
Αναπτύχθηκε η οργάνωση ομάδων του ΕΛΑΣ στις πόλεις και σε πολλά χωριά. Σημαντική άνοδο σημείωσε ο ΕΛΑΣ Αθήνας - Πειραιά. Στους 7 υποτομείς, στους οποίους είχαν χωριστεί οι δύο πόλεις, συγκροτήθηκαν 2 - 4 λόχοι στον καθένα. Στα τέλη του 1942, σε κάθε υποτομέα είχε συγκροτηθεί κι από ένα τάγμα. Η δύναμη του ΕΛΑΣ σε Αθήνα - Πειραιά ξεπερνούσε, τώρα, τους 1.600 μαχητές. Την ίδια περίοδο η δύναμη του μόνιμου κι εφεδρικού ΕΛΑΣ, σ' όλη την Ελλάδα, πλησίαζε τους 6.000 μαχητές, απ' τους οποίους οι 3.500 ανήκαν στο μόνιμο.
Πρώτες επιτυχίες
Μέχρι το Φθινόπωρο του 1942, η δράση του ΕΛΑΣ, λόγω της πυκνής εχθρικής κατοχής και της μικρής του δύναμης, ήταν περιορισμένη. Ωστόσο, από το Σεπτέμβρη του '42, περνά σε εντονότερη δράση, εναντίον των στρατευμάτων κατοχής. Στη Ρικά, στο Κρίκελο, στη σιδηροδρομική γέφυρα Αξιού, στο χωριό Χρύσω, στο Μεταλλείο Πηγής, στο Μικρό Χωριό, δόθηκαν γερά χτυπήματα.
Στην ιστορία, όμως, έμεινε η μεγάλη επιτυχία του ελληνικού αντάρτικου κινήματος, που πραγματοποιήθηκε χάρη στον ΕΛΑΣ. Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, τη νύχτα της 25ης προς 26 Νοέμβρη. Στην επιχείρηση, συμμετείχαν 150 αντάρτες του ΕΛΑΣ, μ' επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, 60 αντάρτες του ΕΔΕΣ, μ' επικεφαλής το συνταγματάρχη Ζέρβα και 12 Αγγλοι σαμποτέρ, οι οποίοι επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά κατά της ιταλικής φρουράς που προστάτευε τη μεγάλη σιδηροδρομική γέφυρα του Γοργοπόταμου, κοντά στη Λαμία. Αφού εξουδετέρωσαν τη φρουρά, ανατίναξαν τη γέφυρα.
Η νίκη στο Στάλινγκραντ και οι επιπτώσεις της
Σε αναγνώριση εδάφους
Στις 19 Νοέμβρη 1942, ο Κόκκινος Στρατός, αφού μετά από σκληρές αμυντικές μάχες εξάντλησε τις επίλεκτες μεραρχίες των χιτλερικών και προκάλεσε δυσαναπλήρωτες απώλειες σε έμψυχο υλικό και πολεμικά μέσα, πέρασε σε αντεπίθεση βορειοδυτικά και νότια του Στάλινγκραντ. Στις 23 Νοέμβρη, τα Σοβιετικά στρατεύματα ενώθηκαν στην περιοχή του Καλάτς, ολοκληρώνοντας την κύκλωση 330 χιλιάδων στρατιωτών του γερμανικού και φασιστικού στρατού. Στις 2 Φλεβάρη 1943, η μάχη του Στάλινγκραντ τελειώνει με τη συντριβή των κυκλωμένων μεραρχιών του Αξονα. Σε όλη αυτή τη διάρκεια της μάχης του Στάλινγκραντ, ο εχθρός είχε απώλειες πάνω από 800 χιλιάδες άντρες. Στη διάρκεια της μάχης, ο φασιστικός συνασπισμός έχασε πάνω από το 1/4 των δυνάμεων που δρούσαν στο Ανατολικό Μέτωπο.
Η μεγαλειώδης νίκη του Σοβιετικού Στρατού στο Στάλινγκραντ, οι κατοπινές νίκες του στο Ανατολικό Μέτωπο - με κυριότερη αυτή του Κουρσκ, τον Ιούλη και Αύγουστο του 1943, που οριστικά έγειρε την πλάστιγγα της στρατιωτικής πρωτοβουλίας στον Κόκκινο Στρατό - σε συνδυασμό με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβρη του 1943, άσκησαν ευνοϊκότατη επίδραση στην άνοδο του απελευθερωτικού κινήματος και στην Ελλάδα, ιδιαίτερα, δε, στην ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα. Συνολικά, το κίνημα στην Ελλάδα, πέρασε σε μια καινούρια, ανώτερη, φάση.
Ενταση της δράσης του ΕΛΑΣ
Αντάρτες του ΕΛΑΣ στο Βελούχι
Από τις αρχές του 1943, το ένοπλο κίνημα, ο ΕΛΑΣ, αναπτύσσεται ραγδαία. Στη Στερεά Ελλάδα, στη Θεσσαλία, στην Ηπειρο, στη Μακεδονία, στην Πελοπόννησο, στη Θράκη και στα νησιά, χιλιάδες είναι αυτοί που στρατολογούνται και πυκνώνουν τις γραμμές του λαϊκού στρατού. Από το Δεκέμβρη του 1942, μέχρι και το Μάη του 1943 - οπότε ιδρύεται το Γενικό Στρατηγείο - ο ΕΛΑΣ τριπλασιάζει τις δυνάμεις του. Ξεπερνά τους 12.000 μόνιμους αντάρτες.
Η ανάπτυξη αυτή πραγματοποιείται ύστερα από σκληρές μάχες κατά των φασιστών κατακτητών. Οι επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ εναντίον των Γερμανών και Ιταλών κατακτητών επεκτείνονται σε όλη τη χώρα. Οι αντάρτικες ομάδες καταφέρνουν αρκετά σοβαρά χτυπήματα, που είχαν σαν αποτέλεσμα τη διαρκή φθορά τους. Επιπλέον, σε σύντομο χρονικό διάστημα επεκτείνονται οι ελεύθερες περιοχές της χώρας. Μια απ' τις σημαντικότερες μάχες είναι αυτή του Μπουγαζιού - Φαρδύκαμπου, που κράτησε τρεις μέρες, από τις 4 - 6 Μάρτη του 1943. Μετά τη μάχη, στις 12 Μάρτη, οι Ιταλοί κατακτητές, εγκαταλείπουν την Καρδίτσα και στις 24 του ίδιου μήνα, τα Γρεβενά. Και στις δύο πόλεις οι κάτοικοι, με την καθοδήγηση των οργανώσεων του ΕΑΜ, εξέλεξαν όργανα λαϊκής εξουσίας. Αλλες σπουδαίες μάχες, εκείνη την περίοδο, ήταν στο Σνίχοβο και στην Οξύνεια (Μερίτσα).
Τους πρώτους μήνες του 1943, το αντάρτικο κίνημα αναπτύχθηκε και επεκτάθηκε σ' όλες τις περιοχές της χώρας. Από την αρχή του ένοπλου αγώνα - αν υπολογισθούν και τα αποτελέσματα της δράσης των προελασίτικων ΕΑΜικών δυνάμεων - μέχρι και την ίδρυση του Γενικού Στρατηγείου, τα αποτελέσματα της δράσης είχαν ως εξής: Εδωσε 53 μάχες, συμπλοκές και σαμποτάζ, στις οποίες οι κατακτητές είχαν απώλειες, 900 περίπου νεκρούς, 500 τραυματίες, 950 αιχμαλώτους.

Ενδεικτική της δράσης του ΕΛΑΣ, είναι η έκθεση της γερμανικής υπηρεσίας πληροφοριών και αντικατασκοπίας, στις 9 Απρίλη 1943, όπου, ανάμεσα στα άλλα, τονιζόταν: «Η ανατίναξις της γέφυρας του Γοργοποτάμου την 25 Νοεμβρίου 1942 υπήρξεν απαρχή αμέσων επιθέσεων των συμμοριών, εν συναρτήσει προς πύκνωσιν των σαμποτάζ εις βάρος των συγκοινωνιών. Η κεντρική αρτηρία Θεσσαλονίκης - Λαμίας ηχρηστεύθη εξ φοράς διαρκούντος του Μαρτίου του 1943. Τα γεγονότα αυτά διαφωτίζουν κατά τρόπον αναντίρρητον τον κίνδυνον εκ της δράσεως των ανταρτών διά τας προμηθείας μας και διά τον υποκείμενον εύκολον εις επιθέσεις ανεφοδιασμόν μας».4
Η ίδρυση του Γενικού Στρατηγείου
Στις 2 Μάη 1943, συντελέστηκε, όπως είδαμε, ένα γεγονός εξαιρετικής σημασίας για το αντάρτικο κίνημα. Με απόφαση που πήραν σε κοινή σύσκεψη η ΚΕ του ΕΑΜ και η ΚΕ του ΕΛΑΣ, ιδρύθηκε το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, με στρατιωτικό αρχηγό το συνταγματάρχη του Ελληνικού Στρατού, Στέφανο Σαράφη.
Εδώ, θα ανοίξουμε μια μικρή παρένθεση, για να μιλήσουμε λίγο για τον Στ. Σαράφη. Είχε βγει στο βουνό το Φλεβάρη του 1943 για να οργανώσει ανεξάρτητο αντάρτικο τμήμα στη Θεσσαλία. Γρήγορα, όμως, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μια τέτοια κίνηση ήταν λάθος και κατατάχτηκε στον ΕΛΑΣ, σημειώνοντας, όπως ο ίδιος γράφει, ότι το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ «ήταν μια οργάνωση πανελλαδική, αγαπητή στο λαό, με τεράστια δύναμη».
Η προσχώρηση του Σαράφη στον ΕΛΑΣ, δεν είχε μόνο σοβαρή στρατιωτική αλλά και πολιτική σημασία. Εξέφραζε τις διαθέσεις πλατύτερων κύκλων αξιωματικών, οι οποίοι θεωρούσαν το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, μεγάλη πατριωτική οργάνωση, που αγωνιζόταν με συνέπεια για την απελευθέρωση της χώρας και τη δημοκρατική λύση των εσωτερικών προβλημάτων. Αυτό, σύντομα εκδηλώθηκε, με την προσχώρηση μόνιμων αξιωματικών.
Με την ίδρυση του Γενικού Στρατηγείου, ο Λαϊκός Στρατός απέκτησε την κεντρική εκείνη διοίκηση, που του εξασφάλιζε έγκυρη, ενιαία και συντονισμένη καθοδήγηση και διεύθυνση. Το Γενικό Στρατηγείο, αποτελούνταν από τους: συνταγματάρχη Στέφανο Σαράφη, στρατιωτικό διοικητή, Αρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα), καπετάνιο και Ανδρέα Τζήμα, αντιπρόσωπο του ΕΑΜ. Το Γενικό Στρατηγείο και η ΚΕ του ΕΛΑΣ βοήθησαν στην αύξηση της δύναμης του λαϊκού στρατού και στο συντονισμό της δράσης των τμημάτων του ΕΛΑΣ με βάση ένα ενιαίο σχέδιο. Εδρα του, ήταν το Περτούλι.
Το Γενικό Στρατηγείο προώθησε το ζήτημα της στελέχωσης του ΕΛΑΣ με μόνιμους και έφεδρους αξιωματικούς του αστικού στρατού και με σειρά στελέχη που αναδείχθηκαν στη σκληρή πάλη κατά των φασιστών κατακτητών. Στη λύση αυτού του προβλήματος συνέβαλε και η ίδρυση από το Γενικό Στρατηγείο, τον Αύγουστο του 1943, της Σχολής Αξιωματικών του ΕΛΑΣ, στη Ρεντίνα, που έδωσε στα τμήματα του λαϊκού στρατού, συνολικά 1.269 νέους ανθυπολοχαγούς. Επίσης, το ΓΣ του ΕΛΑΣ προετοίμασε και έθεσε σε εφαρμογή ένα στοιχειώδες πρόγραμμα στρατιωτικής εκπαίδευσης των ανδρών του.
Ενα απ' τα σοβαρότερα ζητήματα με τα οποία καταπιάστηκε από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του το ΓΣ του ΕΛΑΣ ήταν το ξεκαθάρισμα των ορεινών όγκων από μεμονωμένες εχθρικές εστίες και η διεύρυνση των ελεύθερων περιοχών. Αυτό προϋπόθετε ένταση της επιθετικής δράσης των τμημάτων του κατά των μικρών εχθρικών φρουρών που εγκατεστημένες στον κορμό της Πίνδου και στις συνεχόμενες μ' αυτόν ορεινές περιοχές, καθώς και εναντίον των αρτηριών ανεφοδιασμού και επικοινωνίας του εχθρού.
Να σημειωθεί, σε αυτό το σημείο, πως ο ΕΛΑΣ εφάρμοζε την τακτική υποχωρητικών ελιγμών, όταν ο συσχετισμός των δυνάμεων ήταν σε βάρος του και των επιθετικών επιχειρήσεων, όταν εξασφάλιζε υπεροχή δυνάμεων ή διέθετε το στοιχείο του αιφνιδιασμού. Δεν είναι, άλλωστε, λίγες οι περιπτώσεις που εχθρικά τμήματα χτύπησαν στο κενό, ενώ ήταν σίγουρο πως κρατούσαν στα χέρια τους, αντάρτες του ΕΛΑΣ.5
Η αναδιοργάνωση του ΕΛΑΣ
Οταν το Γενικό Στρατηγείο άρχισε να λειτουργεί κανονικά, κατέβαλε συστηματική εργασία για την όσο το δυνατόν καλύτερη οργάνωση του ΕΛΑΣ. Το ΓΣ συμπλήρωσε τις διοικήσεις των τμημάτων του ΕΛΑΣ σ' όλη την κλίμακα της ιεραρχίας, συγκρότησε - όπως ήδη σημειώσαμε - Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, που άρχισε να λειτουργεί από την 1 Αυγούστου του 1943. Διέταξε να συγκροτηθούν Σχολές Υπαξιωματικών στα Γενικά Αρχηγεία ή Στρατηγεία του ΕΛΑΣ των διαφόρων περιοχών. Επίσης, συγκροτήθηκαν Τμήμα Μηχανικού, Τμήμα Διαβιβάσεων, Υπηρεσία Επιμελητείας, Υγειονομική Υπηρεσία. Καθόρισε την εισφορά των κατοίκων για τη διατροφή του Λαϊκού Στρατού. Προχώρησε στη συγκρότηση τακτικών στρατοδικείων, καθώς και στη συμπλήρωση του τηλεφωνικού δικτύου και του δικτύου ασυρμάτων.
Το ΓΣ συγκρότησε επίσης Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο, που συνήλθε στα τέλη του Ιούλη 1943, στην έδρα του και πήρε απόφαση να συγκροτηθεί ο ΕΛΑΣ «κατά το σύστημα του τακτικού στρατού με σύνθεση ελαφρή και ευκίνητη». Κανόνισε τα ζητήματα της διοίκησης σ' όλη την ιεραρχία του ΕΛΑΣ και άλλα ζητήματα και οι αποφάσεις του υποβλήθηκαν αμέσως για έγκριση στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ.
Με βάση τις προτάσεις του Γενικού Στρατηγείου και του Στρατιωτικού Συμβουλίου, η ΚΕ του ΕΛΑΣ εξέδωσε στις 16 Ιούνη 1943 την παρακάτω διαταγή για την αναδιοργάνωση του ΕΛΑΣ:
«ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΑΪΚΟΣ
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ (Ε.Λ.Α.Σ.)
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΓΡΑΦΕΙΑ Ι, ΙΙ, ΙΙΙ
Αριθ. Πρωτ. 2.
ΔΙΑΤΑΓΗ
Ι. Αι δυνατές και πιθανές εξελίξεις των πολεμικών επιχειρήσεων στα θέατρα πολέμου δίδουν στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ τη δυνατότητα να επιζητήσει την ανάληψη στο κοντινό μέλλον (Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος) επιθετικών ενεργειών με περιορισμένο αντικειμενικό σκοπό προς σημεία κατεχόμενα από τις ένοπλες δυνάμεις του κατακτητή μόνιμες μεν, αλλά με περιορισμένες σχετικά δυνάμεις.
ΙΙ. Είναι λοιπόν ύστερα απ' αυτό απαραίτητο:
Α΄ Η διοικητική που υπάρχει σήμερα διάρθρωση των ανταρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ να προσαρμοστεί, όσον είναι δυνατό ταχύτερα και προσφορότερα, σε εκείνη του τακτικού στρατού, πάνω στην ακόλουθη βάση αντιστοιχίας:
Γενικό Αρχηγείο με Μεραρχία Πεζικού. Συγκρότημα Ευρείας Περιφέρειας με Σύνταγμα Πεζικού. Επαρχιακό Συγκρότημα με Τάγμα Πεζικού. Τοπικό Συγκρότημα με Λόχο Πεζικού. Αντάρτικη Ομάδα με Διμοιρία Πεζικού...».
Με βάση τη διαταγή αυτή το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ εξέδωσε την υπ' αριθ. 43 (4/8/1943) Διαταγή του, με την οποία καθόριζε ότι από τις 21 Αυγούστου 1943 τα τμήματα του ΕΛΑΣ θα έπαιρναν διάρθρωση τακτικού στρατού.
Ετσι, το Στρατηγείο Θεσσαλίας μετονομάστηκε Ι Μεραρχία με τα Συντάγματα 4, 5 και 1/38. Το Γενικό Αρχηγείο Ηπείρου σε VIII Μεραρχία με τα Συντάγματα 85, 15, 3/40 και 24. Το Στρατηγείο Δυτικής Μακεδονίας σε IX Μεραρχία με τα Συντάγματα 27, 28 και 53, με προοπτική η μεραρχία αυτή να προπαρασκευάσει τη συγκρότηση αργότερα και της Χ Μεραρχίας. Το Αρχηγείο Στερεάς σε XIII Μεραρχία με τα Συντάγματα 34, 2/39, 36 και 42. Το Αρχηγείο Πελοποννήσου σε ΙΙΙ Μεραρχία, που υπαγόταν απ' ευθείας στις διαταγές της ΚΕ του ΕΛΑΣ. Οργανώθηκε επίσης, οριστικά, η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών του ΕΛΑΣ.
Ολες οι μονάδες διοικούνταν από τριμελή επιτροπή: Στρατιωτικό αρχηγό, καπετάνιο και εκπρόσωπο του ΕΑΜ. Με τη διαταγή αυτή καταργούνταν τα ανταρτοδικεία, συγκροτούνταν στις μεραρχίες διευθύνσεις δικαστικού και τακτικά στρατοδικεία και άρχιζε η συστηματική οργάνωση επιμελητείας.(6)
Στην Ελεύθερη Ελλάδα
Στην περίοδο Δεκέμβρης 1942 - Μάρτης 1944, χάρη στη διαρκώς εντεινόμενη δράση των ανταρτών, οι ελεύθερες περιοχές επεκτείνονται διαρκώς και σταθεροποιούνται. Η Ελεύθερη Ελλάδα, που άρχιζε από τα ελληνοαλβανικά σύνορα κι έφθανε ως έξω από την Αθήνα, περιλάμβανε ολόκληρη την περιοχή της Πίνδου, τις ορεινές περιοχές του Τυμφρηστού, των Βαρδουσίων, της Οίτης, της Γκιώνας, του Παρνασσού, του Καλλίδρομου, του Ελικώνα και της Πάρνηθας, στη Στερεά. Οι ορεινές αυτές περιφέρειες αποτελούσαν μια συμπαγή, συνεχόμενη ελεύθερη περιοχή. Ελεύθερες περιοχές είχαν επίσης δημιουργηθεί σε Ολυμπο, Κίσσαβο, Πήλιο, Χάσια, στη Θεσσαλία. Σε Νεμέρτσικα, Κασιδιάρη, Μουργκάνα, Σμόλικα, Τύμφη, Ζαγόρια, στην Ηπειρο. Σε Πιέρια και Βέρμιο στην Κεντρική Μακεδονία. Σε Παναχαϊκό, Πάρνωνα, Ταΰγετο, Ζήρεια, Μαίναλο, στην Πελοπόννησο. Σε ορισμένες περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης. Στα νησιά Κρήτη, Εύβοια και Σάμο.
Χιλιάδες χωριά, κωμοπόλεις, ακόμη και πόλεις, όπως το Καρπενήσι, η Καρδίτσα, τα Γρεβενά, η Καλαμπάκα, το Μέτσοβο, η Σιάτιστα, το Λιδωρίκι, η Αταλάντη, η Αγιά, η Κόνιτσα, η Δεσκάτη, το Δελβινάκι απαλλάχτηκαν από τους κατακτητές και οι κάτοικοι οργάνωσαν τη ζωή τους σύμφωνα με τις δημοκρατικές αρχές του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.
Το 1943, κατά τους μετριότερους υπολογισμούς, είχε απελευθερωθεί πάνω από το 1/2 του εδάφους της χώρας και ο ΕΛΑΣ είχε υπό τον έλεγχό του αρκετές ακόμα περιοχές, χωρίς όμως να μπορεί να τις κρατάει σταθερά. Ο εχθρός περιορίστηκε κυρίως στις μεγάλες πόλεις και προσπαθούσε να διατηρεί υπό τον έλεγχό του τις βασικές σιδηροδρομικές και οδικές αρτηρίες.
Στα ελεύθερα χωριά και πόλεις οργανωνόταν και αναπτυσσόταν ο εφεδρικός ΕΛΑΣ. Οι μαχητές του εντάσσονταν εθελοντικά σε ειδικά στρατιωτικά τμήματα, παράλληλα με τα τμήματα του μόνιμου ΕΛΑΣ. Ο εφεδρικός ΕΛΑΣ είχε αποστολή να βοηθήσει το μόνιμο ΕΛΑΣ στο μαχητικό έργο, να περιφρουρεί τα χωριά από εχθρικές επιδρομές. Τα τμήματα του εφεδρικού ΕΛΑΣ, παρόλο που διέθεταν λίγα όπλα έπαιρναν μέρος και σε μάχες, δίπλα στο μόνιμο ΕΛΑΣ. Τμήματα, δε, του εφεδρικού ΕΛΑΣ, όχι λίγες φορές, ενήργησαν, ανεξάρτητα από το μόνιμο ΕΛΑΣ, διάφορα σαμποτάζ κι άλλες επιχειρήσεις κατά του εχθρού.
Στις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας, οι επιτροπές της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, της Λαϊκής Δικαιοσύνης και της Λαϊκής Ασφάλειας, επιβλήθηκαν πλέον από το 1943 σαν λαϊκοί, δημοκρατικοί θεσμοί και η καινούρια λαϊκή δημοκρατική εξουσία απλώθηκε ταχύτατα όχι μόνο στις ελεύθερες, αλλά και στις ημικατεχόμενες, σε αρκετές δε περιπτώσεις και στις κατεχόμενες από τον εχθρό περιοχές της χώρας.
Ετσι, στα τέλη Νοέμβρη, αρχές Δεκέμβρη του 1943, το ΓΣ του ΕΛΑΣ πέτυχε να δώσει μια ενιαία μορφή στους θεσμούς της Αυτοδιοίκησης και της Λαϊκής Δικαιοσύνης. Τότε, με την υπ' αριθ. 2929/Ι.1943 Διαταγή του Γενικού Στρατηγείου έμπαιναν σε ισχύ από την 1 Γενάρη 1944 σ' όλες τις ελεγχόμενες από τον ΕΛΑΣ περιοχές της χώρας οι «Διατάξεις για την Αυτοδιοίκηση και τη Λαϊκή Δικαιοσύνη», που αποτελούνταν από 146 άρθρα.(7)
Αντί επιλόγου
Ο ΕΛΑΣ ήταν ένα γνήσιο τέκνο του λαού, ο Λαϊκός Στρατός του, που οι άντρες του αγωνίστηκαν και πολέμησαν με ένα και μοναδικό συμφέρον - την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Κανείς, ποτέ, δεν κατάφερε, παρά τη λασπολογία του μετεμφυλιακού αστικού κράτους, να ξεριζώσει απ' το λαό τα οράματα της ΕΑΜικής εποποιίας, ούτε ν' αμαυρώσει το στρατό του λαού, τον ΕΛΑΣ.
Η δημιουργία και η ανάπτυξη του ΕΛΑΣ απέδειξε, άλλωστε, περίτρανα πως ο λαός μπορεί να έχει το δικό του στρατό. Οι μάχες που έδωσε κατά του ξένου κατακτητή και των ντόπιων συνεργατών του, οι διαρκείς επιτυχίες του, η άριστη οργάνωσή του θα ήταν αδύνατο να επιτευχθούν, αν δεν είχε τη στήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.
Και η μεγαλύτερη απόδειξη των τόσο στενών δεσμών, που αναπτύχθηκαν και εδραιώθηκαν, σε όλη τη διάρκεια της χιτλερικής και φασιστικής κατοχής, ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τον ελληνικό λαό ήταν στον ηρωικό Δεκέμβρη του 1944, όταν τα τμήματα του Λαϊκού Στρατού, μαζί με τον αθηναϊκό λαό, έγραψαν μια νέα χρυσή σελίδα στους αγώνες του λαού για τη λευτεριά, παρά την ήττα, αυτή τη φορά απέναντι στον αστικό πολιτικό κόσμο και τα στρατιωτικά του τμήματα συγκροτημένα από τους ταγματασφαλίτες και τους δοσίλογους της κατοχής μαζί με τους Βρετανούς συμμάχους του, που λειτούργησαν σαν σε κατεχόμενη πόλη, αν και συνέχιζαν να είναι στον αντιχιτλερικό συνασπισμό. Αλλά το ταξικό συμφέρον των αστών και των ιμπεριαλιστών ήταν αυτό που πρυτάνευσε. Και απαιτούσε το τσάκισμα του λαϊκού κινήματος για να εδραιωθεί η μεταπελευθερωτική αστική εξουσία. Το λαϊκό κίνημα και το ΚΚΕ δεν είχε σωστή στρατηγική στο ζήτημα της εξουσίας και ηττήθηκε.
Μέσα σ' ένα σύντομο χρονικό είναι ακατόρθωτο να παρουσιαστεί το μεγαλείο της δράσης του Λαϊκού Στρατού. Παρ' όλ' αυτά, διδάσκει πως όταν ο λαός θέλει μπορεί να κάνει ακατόρθωτα πράγματα. Και αυτό το κρατάμε παρακαταθήκη για το σήμερα. Οπως κρατάμε παρακαταθήκη από την ήττα το ζήτημα του τελικού σκοπού, της εξουσίας, της αναγκαιότητας σωστής πρόβλεψης και επεξεργασίας σωστής στρατηγικής.
Παραπομπές
1. ΚΟΜΕΠ κατοχής 1941-1944, εκδ. 1935, σ. 4.
2. «Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης (1940-1945), δοκίμιο», συλλογική εργασία, σ. 116.
3. Ο. π., σ. 117.
4. Ο. π., σ. 152. Επίσης, «Τα μυστικά αρχεία του Τρίτου Ράιχ», εφημερίδα «Ελευθερία», 13/11/1960.
5. Ο. π., σ. 152-153.
6. Ο. π., σ. 162-163.
7. Ο. π., σ. 178-181.


Κ. Τ.



Η νικηφόρα μάχη του ΕΛΑΣ στην «Ηλεκτρική»


1944: Η νικηφόρα μάχη του ΕΛΑΣ στην «Ηλεκτρική»
Προσκύνημα μπροστά στις φωτογραφίες των ΕΛΑΣιτών, που σκοτώθηκαν στη Μάχη της Ηλεκτρικής
Το πρωί της 13ης Οκτώβρη 1944 ο λαός της πρωτεύουσας συνέχιζε το πανηγύρι για την απελευθέρωση από τους Γερμανούς. Ομως, την ίδια ώρα στον Πειραιά ο ΕΛΑΣ έδινε μάχες για τη σωτηρία των λιμενικών εγκαταστάσεων, τηςΗλεκτρικής Εταιρίας (ΠΑΟΥΕΡ) και όλων των εργοστασίων. Αν καταστρεφόταν το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής, το μόνο που παρήγαγεηλεκτρική ενέργεια, η Αθήνα και ο Πειραιάς για πολλούς μήνες θα βυθίζονταν στο σκοτάδι. Για μεγάλο διάστημα δε θα δούλευαν τα εργοστάσια και θα υπολειτουργούσε το λιμάνι, ενώ δε θα λειτουργούσαν ο Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος, ούτε και τα τραμ που εκτελούσαν τη γραμμή Αθήνας - Πειραιά.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει φρουρές και επιπλέον τα είχαν παγιδεύσει με εκρηκτικές ύλες, καθώς και τα κυριότερα κτίρια του Πειραιά, με τρόπο ώστε με το πάτημα ενός κουμπιού να ανατινάζονταν όλα, με ανυπολόγιστες ζημιές και θύματα. Τα καλώδια ξεκινούσαν από ένα οχυρό των κατακτητών στην οδό Οδυσσέως. Ομως, ειδικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ κατάφεραν να αποκόψουν τα καλώδια στην οδό 2ας Μεραρχίας και σε άλλα σημεία.
Ο ΕΛΑΣ Πειραιά απαρτιζόταν από το 6ο Σύνταγμα, που είχε τέσσερα τάγματα: 1ο, 2ο, 3ο και 4ο. Καπετάνιος ήταν ο Νίκανδρος Κεπέσης και στρατιωτικός διοικητής ο ταγματάρχης Σωτ. Κυβέλος. Την υπεράσπιση του εργοστασίου ανέλαβε το πρώτο τάγμα του Πειραιά με τους τέσσερις λόχους του. Στις 12 Οκτώβρη του 1944 ολόκληρο το τάγμα είναι επιφυλακή. Οι τέσσερις λόχοι έχουν πάρει θέσεις μάχης γύρω και μέσα στο εργοστάσιο. Τα χαράματα στις 13 του Οκτώβρη οι Γερμανοί ανατίναξαν τις εγκαταστάσεις της ΣΕΛΛ και πήραν το δρόμο για το ηλεκτρικό εργοστάσιο. Μόλις έφτασαν κοντά, κατέβηκαν από τα φορτηγά και πλησίασαν το μαντρότοιχο και την είσοδο του εργοστασίου. Εκείνη τη στιγμή δέχτηκαν πυρά μέσα από το εργοστάσιο και στη συνέχεια από τα γύρω σημεία. Η μάχη ήταν σκληρή και κράτησε περίπου δυόμισι ώρες. Η έκβασή της ήταν νικηφόρα για τα τμήματα του ΕΛΑΣ. Ο φόρος αίματος των πατριωτών ήταν βαρύς. Εντεκα παλικάρια του ΕΛΑΣ άφησαν την τελευταία τους πνοή στη μάχη. Οι Γερμανοί έχασαν 9 στρατιώτες και άλλοι 45 παραδόθηκαν. Οι 11 ΕΛΑΣίτες που έχασαν τη ζωή τους στη μάχη ήταν οι: Ν. Γεωργιάδης, Γ. Γκιόρδας, Ι. Ηλιόπουλος, Δ. Καλαποθάκος, Δ. Κούνουπας, Π. Κοσμίδης, Δ. Μαργαρώνης, Π. Μαυρομάτης, Γ. Μεγκίσογλου, Π. Συρίγος, Α. Ταροσιάδης.


Η Συμφωνία ΕΑΜ - ΕΛΑΣ με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής


Η Συμφωνία ΕΑΜ - ΕΛΑΣ με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής
Πρωτοσέλιδο της «Ελεύθερης Ελλάδας», οργάνου της ΚΕ του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), στις 24 Ιουλίου του 1943
«Ως προς το ΕΑΜ ο πρώτος μας στόχος είναι να του αποσπάσουμε τον ΕΛΑΣ. Αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί εάν κατορθώσουμε να υπογραφεί το Σύμφωνό μας από τον ΕΛΑΣ αντί του ΕΑΜ... Ο δεύτερος στόχος συνίσταται στην αποκοπή των δημοκρατικών, καθώς και της μη κομμουνιστικής μάζας από τους κομμουνιστές ηγέτες της».
Ε. Μάγιερς1
Το απόγευμα της 5ης Ιουλίου του 1943, υπογράφηκε στην Καστανιά η συμφωνία υπαγωγής του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ). Εκ μέρους του ΣΜΑ, την υπέγραψε ο αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα (ΒΣΑ), ταξίαρχος Εντι Μάγιερς, εκ μέρους του ΕΑΜ ο Βασίλης Σαμαρινιώτης (Ανδρέας Τζήμας) κι εκ μέρους του ΕΛΑΣ οι Στ. Σαράφης και Αρης Βελουχιώτης. Η συμφωνία, εν συντομία, προέβλεπε τη δημιουργία Κοινού Γενικού Στρατηγείου για το συντονισμό της δράσης όλων των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων, χώριζε την Ελλάδα σε αυτοτελείς στρατιωτικές περιφέρειες, ρύθμιζε τις σχέσεις μεταξύ των ανταρτών των διαφόρων ανταρτικών οργανώσεων και σ' ό,τι αφορούσε στη στρατιωτική δράση, ως ανώτερη στρατιωτική ηγεσία καθιστούσε το ΣΜΑ, το οποίο αναλάμβανε, γενικά και αόριστα, την υποχρέωση να ενισχύει το αντάρτικο κίνημα2.
Με την υπογραφή της Συμφωνίας, ο ταξίαρχος Εντι Μάγιερς κοινοποίησε στην ΚΕ του ΕΑΜ το παρακάτω τηλεγράφημα που έστειλε σε όλα τα μέλη της ΒΣΑ που βρίσκονταν στην Ελλάδα3:
«Νέα συμφωνία, όπως έχει κοινοποιηθή εις όλας υποαποστολάς, υπεγράφη την 5η Ιουλίου μεταξύ ΕΑΜ και ΕΛΑΣ αφενός και Μ. Ανατολής αφετέρου. Πάσαι εθνικαί ομάδες εις το μέλλον αναγνωριζόμεναι παρά Μέσης Ανατολής θέλουσι υπογράψει την ιδίαν συμφωνίαν, κάθε προηγουμένης συμφωνίας ακυρουμένης αυτομάτως. Ζέρβας θα υπογράψει διά σύνολον ΕΔΕΣ. Υπογραφαί δέον αναφερθώσιν αμέσως και πρέπει να ληφθώσι το ταχύτερον».
Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ
Στο παράρτημα της Συμφωνίας προβλεπόταν ότι οι όροι της «δέον να δημοσιευθούν διά του Τύπου, να ραδιοφωνηθούν διά των σταθμών Λονδίνου και Καΐρου και ν' αναγνωσθούν ενώπιον όλων των ανταρτών». Ομως, οι Εγγλέζοι δε μετέδωσαν ραδιοφωνικά το περιεχόμενό της και δικαιολογήθηκαν επικαλούμενοι το επιχείρημα ότι δεν ήθελαν να την πληροφορηθεί ο εχθρός. Επρόκειτο για σαθρότατη δικαιολογία, δεδομένου ότι, όπως σημειώνει και ο Σαράφης4, ο εχθρός θα μάθαινε για το Σύμφωνο, «μια που θα γινόταν γνωστό σ' όλους τους αντάρτες και χωριάτες και θα δημοσιευόταν στον Τύπο».
Εν πάση περιπτώσει, η Συμφωνία έγινε γνωστή στο πανελλήνιο - και φυσικά στις δυνάμεις κατοχής αφού δημοσιεύτηκε - κι έχει σημασία να δούμε πώς την αντιλαμβάνονταν, τόσο η ΕΑΜική, όσο και η βρετανική πλευρά.
Το Σύμφωνο και η ΕΑΜική πλευρά
Τη συμφωνία με το ΣΜΑ πρωτοδημοσίευσε στις 24 Ιουλίου 1943 η εφημερίδα της ΚΕ του ΕΑΜ «Ελεύθερη Ελλάδα» υπό τον τίτλο «Επίσημη στρατιωτική πολεμική συμμαχία μεταξύ του Γενικού Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής και ΕΑΜ - ΕΛΑΣ για τη συντριβή του φασιστικού άξονα - για την τελική νίκη». Στο σχετικό ρεπορτάζ, ο τόνος του οποίου ήταν διθυραμβικός, μεταξύ άλλων, υπογραμμιζόταν: «Η ...στρατιωτική συμμαχία του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και του Γενικού Στρατηγείου Μ. Ανατολής προωθεί τον ελληνικό ανταρτοπόλεμο σ' ένα ανώτερο στάδιο από απόψεως συντονισμού δράσης και το γεγονός αυτό έχει τεράστια σημασία μέσα στη σημερινή φάση του πολέμου. Στο εξής, οι σταυραετοί μας αντάρτες θα συνεχίσουνε τη θρυλική δράση τους επί τη βάσει των γενικότερων συμμαχικών σχεδίων και συγκεκριμένα του αρχιστρατήγου Μ. Ανατολής, στον τομέα δράσης του οποίου υπάγεται η χώρα μας. Τώρα το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είναι και επίσημα ανεγνωρισμένοι σύμμαχοι των ενωμένων εθνών κι αυτό βουλώνει τελειωτικά τα στόματα όλων των φανερών και κρυφών εχθρών και καταρρακώνει τις βρωμερές συκοφαντίες τους κατά της ηρωικής δράσης του λαού και των ανταρτών μας... Το ΕΑΜ εκτιμώντας τη μεγάλη σημασία της Συμφωνίας για το συντονισμό του αγώνα κατά του άξονα, καθώς και τη σημασία του ρόλου του Στρατηγείου Μ. Ανατολής σαν ανώτατου καθοδηγητικού συντονιστικού οργάνου, δηλώνει κατηγορηματικά ότι θα εφαρμόσει πιστά κι ευσυνείδητα τις υποχρεώσεις που πηγάζουν από την πολεμική αυτή συμμαχία, γιατί αυτό απαιτούν τα συμφέροντα του έθνους».
Στιγμιότυπο από μάχη του ΕΛΑΣ
Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 18 Ιούλη, η ΚΕ του ΕΑΜ, σε χαιρετιστήριό της προς το Γενικό Στρατηγείο, τους αξιωματικούς, καπεταναίους, πολιτικούς εκπροσώπους και αντάρτες του ΕΛΑΣ, σημείωνε, μεταξύ άλλων, για το θέμα5: «Η υπογραφή της ιστορικής αυτής πολιτικοστρατιωτικής συμφωνίας αποτελεί πανηγυρική και επίσημη αναγνώριση του λαμπρού έργου σας και αποστομωτική απάντηση στους συκοφάντες και μικρόψυχους φανερούς και κρυφούς εχθρούς του λαού και ενίσχυση της ηρωικής σας προσπάθειας. Ταυτόχρονα, μας επιβάλλει το βαρύ καθήκον να εντείνουμε όλες μας τις δυνάμεις για να φανούμε αντάξιοι των προσδοκιών του έθνους, της εμπιστοσύνης των συμμάχων μας και της μεγάλης και ωραίας αποστολής μας». Παρομοίου περιεχομένου τηλεγράφημα έστειλε στους ΕΛΑΣίτες, στις 26/7/1943, και η ΚΕ του ΕΛΑΣ6. Τέλος, στις ίδιες, με τις προαναφερόμενες, εκτιμήσεις, κατέληξε και η Γραμματεία της ΚΕ του ΕΑΜ σε έκθεσή της που δημοσιεύτηκε στο Βουνό, στα 1943, με την ευκαιρία της δίχρονης δράσης του ΕΑΜ7.
Σε αντίθεση με το θριαμβευτικό τόνο που έδιναν στο θέμα το ΕΑΜ και τα έντυπα όργανά του, το ΚΚΕ ακολούθησε μια πιο συγκρατημένη στάση, χωρίς φυσικά αυτό να υποκρύπτει κάποια διαφοροποίησή του ως προς την υπογραφή ή το περιεχόμενο της Συμφωνίας. Δημοσιότητα στο θέμα ο «Ριζοσπάστης», μπορούμε να πούμε πως έδωσε καθυστερημένα. Το φιλοξένησε με μια μικρή είδηση στην πρώτη σελίδα του, υπό τον τίτλο «Το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ σύμμαχοι των Ενωμένων Εθνών», 17 ημέρες μετά το σχετικό δημοσίευμα της «Ελεύθερης Ελλάδας», για το οποίο μιλήσαμε προηγουμένως. Ολόκληρο, εκείνο, το δημοσίευμα του «Ρ» έχει ως εξής8:
«Η "Ελεύθερη Ελλάδα", όργανο της ΚΕ του Εθνικο-Απελευθερωτικού Μετώπου - ΕΑΜ - στο φύλλο της 24 Ιούλη, δημοσιεύει τα έγγραφα που αντάλλαξε το γενικό συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής με το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ για την υπογραφή στρατιωτικής συμφωνίας. Το κείμενο του συμφωνητικού το υπέγραψαν στις 5 Ιούλη στα θεσσαλικά βουνά ο ταξίαρχος Εντι αντιπρόσωπος του στρατηγείου Μ. Ανατολής, ο αντιπρόσωπος του ΕΑΜ Βασ. Σαμαρινιώτης και οι αντιπρόσωποι του ΕΛΑΣ Στεφ. Σαράφης και Αρης Βελουχιώτης. Η στρατιωτική οργάνωση του ΕΛΑΣ διατηρεί "εις την εν Ελλάδι εμφάνισίν της την ονομασίαν της και τη διοικητικήν της διάρθρωσιν". Θα εχτελεί κάθε επιχείρηση σα συμμαχική δύναμη των ενωμένων εθνών και στη βάση των γενικότερων συμμαχικών σχεδίων και συγκεκριμένα του Συμμαχικού στρατηγείου Μ. Ανατολής που στον τομέα του ανήκει η χώρα μας. Το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, το δημιούργημα, το καύχημα και η ελπίδα του ελληνικού λαού είνε πια αναγνωρισμένος σύμμαχος των Ενωμένων Εθνών και αγωνίζεται στο πλευρό τους για τη συντριβή του φασισμού, για την εθνική λευτεριά και τις ελευτερίες του Ελληνικού λαού».
Ετσι αντιμετώπισε το Σύμφωνο με το ΣΜΑ το ΕΑΜικό κίνημα. Τι επιδίωκαν, όμως, με αυτό οι Βρετανοί;
Το Σύμφωνο και οι Βρετανοί
Αμετακίνητος στόχος των Εγγλέζων ήταν να αποσπάσουν από την επιρροή και κυρίως την καθοδήγηση του ΚΚΕ το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ ή τουλάχιστον να περιορίσουν αισθητά τη δύναμη αυτών των οργανώσεων, εφόσον δεν ήταν δυνατή η αποκομμουνιστικοποίησή τους. Αλλά για να πετύχουν το στόχο τους, έπρεπε να επιχειρήσουν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το ΕΑΜικό κίνημα, δεδομένου ότι μια από την αρχή κάθετη ρήξη μαζί του δεν τους συνέφερε επ' ουδενί. «Το βασικό δεδομένο - γράφει ο Κρις Γουντχάουζ- είναι ότι, όταν έφτασαν οι πρώτοι BLOS10, το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ ήταν ήδη σταθεροποιημένο, γερά οργανωμένο και με εξοπλισμό που βελτιωνόταν συνεχώς. Μέσα στον επόμενο χρόνο, αναπτύχθηκε με ραγδαίο ρυθμό, είτε το υποστήριζαν οι Βρετανοί, είτε όχι, ακλόνητο από τις επιθέσεις και την προπαγάνδα των Γερμανών, ακλόνητο και απ' αυτήν ακόμα τη διάλυση της Γ` Διεθνούς, το Μάιο του 1943». Κι ο Εντι Μάγιερς συμπληρώνει, αναφερόμενος στις βρετανικές στρατιωτικές ανάγκες της περιόδου εκείνης στην Ελλάδα11: «Το ΕΑΜ ήταν ήδη μια στιβαρή, αν και ολοκληρωτική οργάνωση που κάλυπτε τα τέσσερα πέμπτα των περιοχών που θα επιχειρούνταν τα σαμποτάζ και από αυτά ο Ζέρβας ήλεγχε μονάχα το ένα πέμπτο... Αν, λοιπόν, έκοβα τις σχέσεις μου με τον ΕΛΑΣ, θα αντιμετώπιζα αξεπέραστες δυσκολίες στην προσπάθειά μου να καλύψω το κενό με τις Εθνικές Ομάδες μέχρι το καλοκαίρι, δεδομένου άλλωστε ότι οπουδήποτε κι αν ενεργούσαν, θα έρχονταν αναπόφευκτα σ' επαφή με τον ΕΛΑΣ της περιοχής εκείνης. Δύο λύσεις υπήρχαν: ή να πείσω τη SOE12 να μειώσει την έκταση των σαμποτάζ κατά τέσσερα πέμπτα, όταν θα ερχόταν η μεγάλη ώρα ή να επιχειρήσω ένα είδος ελέγχου του ΕΑΜ διαμέσου του Αρχηγείου της Μέσης Ανατολής».
Αφού δεν μπορούσε να αντιμετωπιστεί κατά μέτωπο, το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ έπρεπε να χειραγωγηθεί. Αυτό ακριβώς επιχειρήθηκε. Κι είναι χαρακτηριστικό πως για τη σύνδεση του ΕΛΑΣ με το ΣΜΑ ο Μάγιερς άρχισε να προετοιμάζεται από το Μάρτη του '43. Ετοίμασε, μάλιστα, ένα σχέδιο συμφωνίας που αν υιοθετούνταν ποτέ θα οδηγούσε στην ουσιαστική διάλυση του ΕΛΑΣ μέσω της κατάτμησης των δυνάμεών του και της υποταγής κάθε τμήματος στις εντολές Βρετανού αξιωματικού13. Οι ηγεσίες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ απέρριψαν ασυζητητί εκείνο το σχέδιο κι έτσι ύστερα από διαπραγματεύσεις φτάσαμε στη συμφωνία που τελικά υπογράφηκε.
Αντί επιλόγου
Λίγες ημέρες μετά την υπογραφή του Συμφώνου, παρόμοιο Σύμφωνο με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής υπέγραψε και ο ΕΔΕΣ. Ετσι, στα τέλη Ιουλίου, συγκροτήθηκε στο Περτούλι το Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών της Ελλάδας (ΚΓΣΑ). Στη σύνθεσή του, από το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, πήραν μέρος οι Στ. Σαράφης, Α. Βελουχιώτης και Β. Σαμαρινιώτης. Από τον ΕΔΕΣ, συμμετείχαν οι Ναπ. Ζέρβας, Κομνηνός Πυρομάγλου, ο συνταγματάρχης Μαυρομάτης και ο ταγματάρχης Γκικόπουλος. Τους Βρετανούς εκπροσώπησαν ο ταξίαρχος Ε. Μάγιερς, ο ταγματάρχης Ουάλας, απεσταλμένος του Φόρεϊν Οφις και ο λοχαγός Ρος. Λίγο αργότερα, στο ΚΓΣΑ προστέθηκε και αντιπροσωπεία της ΕΚΚΑ των Ψαρρού - Καρτάλη14. Το όλο εγχείρημα, όμως, δεν κράτησε περισσότερο από τρεις μήνες. Οι ίδιοι οι Εγγλέζοι, αλλά και οι μη ΕΑΜικές οργανώσεις δεν ήθελαν κοινή δράση των ανταρτικών οργανώσεων κατά των δυνάμεων κατοχής, αλλά ελευθερία των δικών τους κινήσεων για τον περιορισμό του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, πράγμα που δεν ήταν καθόλου εύκολο να πετύχουν. Αντικειμενικά επομένως, το ΚΓΣΑ χρεοκόπησε και ναυάγησε. Αντίθετα, η αναγνώριση από μέρους του ΕΑΜικού κινήματος στη Μ. Βρετανία πρωταγωνιστικού ρόλου στις ελληνικές υποθέσεις έμελλε να αποβεί μοιραία για τα συμφέροντα του ελληνικού λαού. Επρόκειτο για μια πολιτική κίνηση, που δύσκολα γινόταν κατανοητή ακόμη και από παράγοντες του αστικού πολιτικού κόσμου. «Η απότομη αυτή αλλαγή - γράφει για παράδειγμα ο Κ. Πυρομάγλου15 - δεν μπορούσε παρά να προκαλέσει έκπληξη». Βέβαια, η ΕΑΜική ηγεσία δικαιολογούσε αυτή της την πολιτική, με την ευγενή επιδίωξή της για ενότητα δράσης όλων των δυνάμεων κατά των κατακτητών και για αποφυγή εμφυλίου πολέμου ανάμεσα στις ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις. Επρόκειτο, όμως για λάθος, δεδομένου ότι η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο ΣΜΑ «μείωνε την αυτοτέλειά του και διευκόλυνε τους Αγγλους στην υπονομευτική δουλιά εναντίον του»16. Ακόμα κι έτσι, όμως, το κακό θα ήταν μικρό αν η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο ΣΜΑ ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός, αν, δηλαδή, διορθωνόταν γρήγορα και δεν είχε συνέχεια. Συνέβη, όμως, ακριβώς το αντίθετο. Η Συμφωνία του Λιβάνου, της Καζέρτας και της Βάρκιζας, μετά τα Δεκεμβριανά, αποτέλεσαν τους κρίκους σε μια αλυσίδα υποχωρήσεων απέναντι στο βρετανικό ιμπεριαλισμό, όπου η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής ήταν μόνο η αρχή.
1 Βλέπε: Χάγκεν Φλάισερ: «Στέμμα και Σβάστικα», εκδόσεις «Παπαζήση», τόμος Α`, σελ. 399.
2 Βλέπε ολόκληρο το κείμενο της Συμφωνίας: Εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα», αρ. φύλλου 24, Αθήνα 24 Ιουλίου 1943, Στ. Σαράφη: «Ο ΕΛΑΣ», εκδόσεις «Επικαιρότητα», σελ. 149 - 151, «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Α`, σελ. 34 - 36 και αλλού.
3 Εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα», αρ. φύλλου 24, Αθήνα 24 Ιουλίου 1943.
4 Στ. Σαράφη: «Ο ΕΛΑΣ», εκδόσεις «Επικαιρότητα», σελ. 151.
5 «Ελεύθερη Ελλάδα», στο ίδιο.
6 «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Α`, σελ. 219.
7 Βλέπε: Π. Ρούσου: «Η Μεγάλη Πενταετία 1940 - 1945», τόμος Α`, σελ. 344 - 345.
8 «Ριζοσπάστης» 10/8/1943.
9 C. M. Woodhouse: «Το μήλο της Εριδος».
10 British Liaison Officers - Βρετανοί αξιωματικοί - σύνδεσμοι.
11 E.C.W. MYERS: «Ελληνική Περιπλοκή», εκδόσεις «Εξάντας», σελ. 145 - 146.
12 Πρόκειται για τα αρχικά της Βρετανικής Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων - Special Operation Executive.
13 E.C.W. MYERS, στο ίδιο, σελ. 128 - 129.
14 Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις «Δωρικός», τόμος Β`, σελ. 248 - 252.
15 Κ. Πυρομάγλου: «Ο Δούρειος Ιππος», εκδόσεις «Δωδώνη», σελ. 73.
16 «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 429.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ


TOP READ