10 Δεκ 2011

ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944


Καταγραφή και κριτική ορισμένων απόψεων (Α)
Μπορούσε να είχε αποφευχθεί ο Δεκέμβρης; Το ερώτημα έχει βασανίσει πολλούς, ενώ ορισμένοι το έχουν αξιοποιήσει, για να γυρίσουν την ιστορία με το κεφάλι κάτω
10ο ΜΕΡΟΣ
Αναμφισβήτητα τα Δεκεμβριανά υπήρξαν σταθμός στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας και - φυσικό επόμενο - αποτέλεσαν θέμα, με το οποίο ασχολήθηκαν πολλοί ιστορικοί, ερευνητές, απομνημονευματογράφοι πολιτικοί και κάθε λογής δημοσιολόγοι. Τα δημοσιεύματά τους - μικρά ή μεγάλα, δεν έχει σημασία - δεν ασχολούνται μόνο με την καταγραφή των ιστορικών γεγονότων, αλλά εμπεριέχουν συμπεράσματα και κρίσεις. Θα ήταν παράδοξο, άλλωστε, να μη συμβαίνει κάτι τέτοιο. Πρόκειται, δηλαδή, για δημοσιεύματα ιστορικά, που συνήθως συνοδεύονται από τη φιλοδοξία των συγγραφέων τους να λειτουργήσουν διαπαιδαγωγητικά στο σήμερα και το αύριο. Κι αυτό, στη γενική του κατεύθυνση, δεν είναι αθέμιτο, αφού πάντα η εξέταση ενός ιστορικού γεγονότος, εξ αντικειμένου εδράζεται στη διαλεκτική σχέση παρελθόντος - παρόντος, με την έννοια ότι το παρελθόν δεν είναι ποτέ νεκρό γράμμα, αλλά βαραίνει πάνω στις συνειδήσεις και στην υλική ζωή των σημερινών και μελλοντικών ανθρώπων. Πρόβλημα καθίσταται από τη στιγμή που αυτοί που ασχολούνται με το παρελθόν επιχειρούν να το ανατρέψουν, το διαστρεβλώνουν, το περιφρονούν και ταυτόχρονα το χρησιμοποιούν κατά το δοκούν.
Μια κριτική εξέταση των απόψεων αυτών είναι, αναντίρρητα, ένας πιεστικός πειρασμός και σ' ό,τι μάς αφορά θεωρήσαμε αδικαιολόγητη οποιαδήποτε απόπειρα αποφυγής του πειρασμού αυτού. Δεν ήταν, βεβαίως, δυνατό να καταπιαστούμε με όλες τις απόψεις που θα άξιζαν κριτικής. Σταθήκαμε σ' εκείνες τις εξόφθαλμα αντιιστορικές, που περιφρονούν την ιστορική αλήθεια και με εφαλτήριο το ιστορικό γεγονός - χωρίς κανένα σεβασμό προς αυτό - έχουν ως στόχονα διαμορφώσουν κριτήρια πολιτικής συμπεριφοράς και συνείδησης στο παρόν και στο μέλλον.
Μπορούσαν να αποφευχθούν τα Δεκεμβριανά;
Υποστηρίζουν αρκετοί πως ο Δεκέμβρης του 1944 μπορούσε να αποφευχθεί, ότι το ΚΚΕ δεν έπρεπε να πάρει τα όπλα, πως οι ευθύνες είναι μοιρασμένες ή ότι φέρνει και το ΚΚΕ ευθύνες επειδή δεν απέφυγε - ενώ μπορούσε - τη σύγκρουση. Στους υπέρμαχους αυτής της άποψης έχουν προστεθεί με βιβλία που έγραψαν τα τελευταία χρόνια και δύο πρώην κομμουνιστές: Ο Λ. Κύρκος και ο Γρ. Φαράκος. Μπορούσαν, όμως, να αποφευχθούν τα Δεκεμβριανά; Ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν το ερώτημα αντιιστορικό και αντεπιστημονικό. Αποφεύγουμε την πρόκληση να επιχειρηματολογήσουμε για το αντίθετο. Δεν είναι η στιγμή για φιλοσοφία της ιστορίας. Αποδεχόμαστε το ερώτημα και υπογραμμίζουμε: Αν αποδειχτεί πως το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα, πέραν την ένοπλης πάλης ή της υποταγής στις διαθέσεις του αντιπάλου, είχαν και μια τρίτη, αξιοπρεπή, επιλογή για το μέλλον του ελληνικού λαού την οποία δεν ακολούθησαν, τότε τα Δεκεμβιανά μπορούσαν να αποφευχθούν. Είχαν όμως;
Τι λένε οι Κύρκος - Φαράκος
"Ο Δεκέμβρης ως πολιτική επιλογή - λέει ο Λ. Κύρκος - ήταν θανάσιμο λάθος... Η ηγεσία του ΚΚΕ έπρεπε να μείνει χωρίς καμιά ταλάντευση, στην πάση θυσία εξασφάλιση της προσφυγής στις κάλπες για την ανάδειξη του πρώτου μεταπολεμικού κοινοβουλίου και στη διεξαγωγή αδιάβλητου δημοψηφίσματος για την οριστική κατάργηση της μοναρχίας". ("Ανατρεπτικά" σελ. 119 και σελ. 128). Επίσης, επικρίνει την τότε ηγεσία του ΚΚΕ, γιατί δεν έδειξε την απαιτούμενη ελαστικότητα και θεώρησε κεντρικό ζήτημα για ρήξη την απαίτηση των Εγγλέζων και των ντόπιων εκφραστών τους να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ. "Θεώρησε - γράφει για την τότε ηγεσία του ΚΚΕ - πως κεντρικό σημείο, ακόμα και για μια ρήξη με τις άλλες δυνάμεις και με τους Εγγλέζους, ήταν η λύση του στρατιωτικού προβλήματος μετά την απελευθέρωση. Και μολονότι στην Καζέρτα είχε δεχτεί την ανάθεση της αρχηγίας των ενόπλων δυνάμεων - τακτικού στρατού και ΕΛΑΣ - στον Βρετανό στρατηγό Σκόμπι, στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην κρίση του Δεκέμβρη του '44 δεν έδειξε την απαιτούμενη ελαστικότητα, ώστε η λύση του πράγματι σοβαρότατου προβλήματος να μην εμποδίσει την πορεία προς την ομαλή διεξαγωγή των εκλογών, που έπρεπε να είναι ο σαφέστατος και αμετακίνητος στόχος". ("Ανατρεπτικά" σελ. 128).
Ο Γρ. Φαράκος έχει κατά καιρούς παρουσιάσει διάφορες αλληλοαναιρούμενες απόψεις γύρω από το θέμα και φυσικά δεν είναι εύκολο να παρακολουθήσει κανείς τις μεταλλαγές του. Η τελευταία, δημόσια γνωστή, άποψή του γύρω από το θέμα, που πιθανόν να είναι και τωρινή, διατυπώθηκε στα τέλη του 1994 σ' ένα συμπόσιο για τα Δεκεμβριανά. Εκεί έθεσε το ερώτημα: "Ηταν αναπόφευκτη η σύγκρουση;". Να πώς απάντησε: "Κατ' αρχήν έπρεπε να αποφευχθεί... μπορούσε να αποφευχθεί. Φυσικά, θα είχαμε υποχωρήσεις, παραχωρήσεις. Μήπως λιγότερες υποχωρήσεις έγιναν αργότερα στη Βάρκιζα και κατοπινά; Και ποιος ο λόγος να υπάρχουν όλες αυτές οι θυσίες;... Αν κρίνεις πολιτικά το θέμα, ως τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας, δημιουργίας μιας δημοκρατικής εξουσίας, όπως απαιτούσε η μεταπολεμική Ελλάδα, τότε κατηγορηματικά θα απαντήσεις: Επρεπε να αποφευχθεί οΔεκέμβρης και ήταν δυνατόν να αποφευχθεί. ("Δεκέμβρης του '44", εκδόσεις φιλίστωρ, σελ. 159).
Ορισμένες αξιοσημείωτες αντιφάσεις
Ενα πρώτο αξιοσημείωτο στοιχείο στις τοποθετήσεις Κύρκου - Φαράκου είναι ότι αυτές συνοδεύονται κατ' αρχήν από τραγελαφικές αντιφάσεις και κατά δεύτερο λόγο από έλλειψη στοιχειώδους σεβασμού στο ιστορικό γεγονός, αφού πρόκειται για απόψεις αποστασιοποιημένες από την πραγματικότητα, έξω από τον τόπο και το χρόνο, όπου το γεγονός έλαβε χώρα. Ας δούμε τις αντιφάσεις:
Ο Δεκέμβρης - ισχυρίζεται ο Λ. Κύρκος - μπορούσε να αποφευχθεί και ο ΕΛΑΣ έπρεπε να διαλυθεί, γιατί υπήρχε και άλλη επιλογή: Η προσφυγή στις κάλπες, για την ανάδειξη της μεταπολεμικής Βουλής και για την απαλλαγή από τη μοναρχία. Ο ίδιος, βεβαίως, στη σελίδα που λέει αυτά, λίγες γραμμές πιο κάτω, παραδέχεται πως κι αν ακόμη δε γινόταν οΔεκέμβρης οι Εγγλέζοι "πάλι θα έκαναν το παν, για να εμποδίσουν την ομαλή πορεία προς τις εκλογές" ("Ανατρεπτικά", σελ. 128). Αλλά, αν οι Εγγλέζοι θα έκαναν το παν για να εμποδίσουν την ομαλή πορεία προς τις εκλογές, τι θα μπορούσε να περιμένει απ' αυτές ο λαός, ώστε να αξίζει τον κόπο να παραδοθεί αμαχητί στους αντιπάλους του; Με την ουσία αυτού του ερωτήματος ο Λ. Κύρκος αποφεύγει να ασχοληθεί. Ετσι εμμέσως πλην σαφώς, στο δίλημμα "αντίσταση στους Εγγλέζους και την ντόπια αντίδραση ή συνθηκολόγηση", απαντάει, προτείνοντας τη συνθηκολόγηση και ουσιαστικά την πλήρη υποταγή. Τρίτη, αξιοπρεπή, εναλλακτική λύση για το ΕΑΜικό κίνημα δεν καταφέρνει να παρουσιάσει.
Ο Γρ. Φαράκος που στα τέλη του '94 υποστήριξε όσα προαναφέραμε, ένα χρόνο πριν, στο βιβλίο του "Μαρτυρίες και στοχασμοί" (σελ. 61) - το οποίο εκδόθηκε το Μάρτη του 1993 - υποστήριζε τα ακριβώς αντίθετα. "Η χωρίς αντίσταση παράδοση - έλεγε - θα αμαύρωνε το έπος της εθνικής αντίστασης... Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν έπρεπε να υπερασπιστούμε την τιμή και την αξιοπρέπειά μας με τα όπλα. Επρεπε, δε γινόταν αλλιώς". Αν και είναι δικαίωμα του Γρ. Φαράκου να αλλάζει θέσεις, οφείλουμε να σημειώσουμε πως οι μεταλλάξεις του είναι εντυπωσιακές όπως εντυπωσιακό είναι και το γεγονός πως όσα επί της ουσίας υποστηρίζει δεν τόλμησαν να τα υποστηρίξουν, μ' αυτό τον τρόπο, ούτε οι πιο φανατικοί αντίπαλοι του ΕΑΜικού κινήματος. Πώς π. χ. να κρίνει κανείς την άποψη του Γρ. Φαράκου ότι ο Δεκέμβρηςμπορούσε και έπρεπε να αποφευχθεί, όταν ο ίδιος άνθρωπος έχει υποστηρίξει, πως κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με αμαύρωση του έπους της εθνικής αντίστασης; Γιατί, την αμαύρωση και τον εξανδραποδισμό του ΕΑΜικού κινήματος υποστηρίζει με τις νέες του απόψεις ο Γρ. Φαράκος, αν τις συγκρίνουμε με όσα έγραφε παλιότερα. Δικαίωμά του. Με τη μόνη διαφορά ότι αν ο καθένας έχει το δικαίωμα να εξανδραποδίζεται και να αμαυρώνει την προσωπική του ιστορία - όσο λυπηρό κι αν είναι αυτό για τους γύρω του - δε δικαιούται από πουθενά να ζητά τον εξανδραποδισμό και την αμαύρωση της ιστορίας ενός ολόκληρου λαϊκού κινήματος και μάλιστα, εκ των υστέρων, με τη δικαιολογία ότι εξάγει δήθεν ιστορικά συμπεράσματα.


ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ


Μεγαλείο, δολοφόνοι και μη... δογματικοί
Στην ιστορική διαδρομή του επαναστατικού μας κινήματος, η υπόθεση Μπελογιάννη θα παραμείνει ως μία από τις χαρακτηριστικές και συμβολικές εκφράσεις του αδυσώπητου της ταξικής πάλης, του ασυμφιλίωτου της σύγκρουσης ανάμεσα στις βασικές της συμμέτοχες πολιτικές δυνάμεις και του ηθικοπολιτικού μεγαλείου του ΚΚΕ.
Η υπόθεση Μπελογιάννη, παρά τις πολλές χιλιάδες σελίδες που έχουν αφιερώσει γι' αυτή, δε φαίνεται να έχει φωτιστεί σε όλες τις πλευρές της κατά τρόπο πλήρη και ικανοποιητικό. Γνωρίζουμε, βεβαίως, το κύριο σκηνικό. Τον απεριόριστο ηρωισμό του πρωταγωνιστή της στην παρανομία, στα δικαστήρια, στις φυλακές και στο εκτελεστικό απόσπασμα. Γνωρίζουμε και τους δολοφόνους του Μπελογιάννη: Τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό (Πιουριφόι), την κρατική Ασφάλεια και τα πρωτοκλασάτα όργανά της (Πανόπουλος, Ρακιντζής κ. ά), την κυβέρνηση Πλαστήρα, το Παλάτι, τον ΙΔΕΑ, τα άλλα αστικά κόμματα (της "δεξιάς" και του "κέντρου").Γνωρίζουμε, τέλος, το παγκόσμιο κίνημα διαμαρτυρίας που ξεσηκώθηκε για ν' αποτρέψει το έγκλημα. Ωστόσο το θέμα δεν κλείνει εδώ.
Το παρόν γράφτηκε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 46 χρόνων από τη δολοφονία, σε μια προσπάθεια να θίξει ορισμένες μόνο πτυχές του όλου θέματος. Πτυχές που, κατά κανόνα, παρουσιάζονται από άλλη σκοπιά και - ηθελημένα ή όχι - αποσιωπούν μια σειρά παραμέτρους, ενώ δικαιολογούν άλλες.
Δράση σε κρίσιμες συνθήκες
Η υπόθεση Μπελογιάννη διαδραματίστηκε σε μια χρονική περίοδο, που θα μπορούσε να ονομαστεί κρίσιμη. Κρίσιμη γενικά, καθώς και για το ΚΚΕ. Η διεθνής και εσωτερική σημασία της είναι μεγάλη και δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί, αν παρθούν υπόψη μια σειρά γεγονότα της: Απειλές για νέο παγκόσμιο πόλεμο και σειρά προκλήσεων από την πλευρά του ιμπεριαλισμού. Ενταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Προσπάθειες για συγκρότηση του άξονα Βελιγράδι- Αθήνα - Αγκυρα. Πόλεμος Κορέας. Ισχυρά και ταχύρρυθμα μέτρα στην Ελλάδα για τη θωράκιση του αστικού καθεστώτος, μετά τους μεγάλους κινδύνους που γνώρισε αυτό στην προηγούμενη 10ετία. Και βεβαίως, η συνολική στρατηγική δολιοφθοράς του ιμπεριαλισμού για την υπονόμευση του σοσιαλιστικού συστήματος. Στρατηγική που, όπως αποδείχτηκε, έδινε ιδιαίτερη σημασία στο ρόλο που θα μπορούσαν να παίξουν (και που έπαιξαν) ο οπορτουνισμός και η σοσιαλδημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης.
Η υπόθεση Μπελογιάννη ξετυλίγεται ταυτόχρονα σ' ένα εσωτερικό πλαίσιο, όπου κυρίαρχα στοιχεία του είναι η αντικομμουνιστική υστερία με τις παντοειδείς διώξεις και η μεγάλη φτώχεια στην οποία ζει η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων. Η κεφαλαιοκρατία, εγχώρια και ξένη, έχει μπήξει βαθιά πάνω τους τα νύχια της εκμετάλλευσης. Το σχέδιο Μάρσαλ, που είχε στο μεταξύ εισρεύσει, έδινε τεράστιου βάρους στήριγμα στην ολιγαρχία, ενώ γινόταν μοχλός καθυπόταξης των εργαζομένων στα πλαίσια της καπιταλιστικής ανασυγκρότησης.
Η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων, σε άμεσο συνδυασμό με τη μη αποκρυστάλλωση του δικομματισμού, δηλαδή με την πολιτική ρευστότητα που υπήρχε στις λαϊκές δυνάμεις - κυρίως της εκλογικής βάσης του "Κέντρου" - μπορούσε να δημιουργήσει μια δυναμική. Η οποία, αν το αριστερό κίνημα ήταν σε θέση να την τροφοδοτήσει και εφόσον υπήρχαν σε επαρκές σημείο αναπτυγμένες οι αντικειμενικές προϋποθέσεις, θα δημιουργούσε σοβαρές δυσκολίες στην ανασυγκρότηση του καπιταλισμού.
Πρόβαλλε, λοιπόν, ανάγλυφη η ανάγκη, να οργανώσει το ΚΚΕ την πάλη του λαού, συμβάλλοντας στη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων που θα επέτρεπαν τη λαϊκή πολιτική αντεπίθεση. Γεγονός που, όπως είναι επόμενο, δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί δίχως το ΚΚΕ να είναι γερό, συσπειρωμένο και ιδεολογικοπολιτικά προετοιμασμένο για ένα τόσο σοβαρό καθήκον.
Η εξέλιξη της ταξικής πάλης τα 'φερε έτσι, ώστε αυτό το καθήκον να ξεπροβάλλει μέσα σ' ένα "καθεστώς" εκτελέσεων, βασανιστηρίων, διωγμών κάθε μορφής και γενικά πολλαπλών μεθόδων καταστολής που χρησιμοποιούσε το αστικό κράτος κατά των κομμουνιστών και όλων των αριστερών.
Πριν φτάσουμε στα γεγονότα της υπόθεσης Μπελογιάννη, είχαν προηγηθεί μια σειρά άλλα σημαντικά.
Το πρώτο και το κυριότερο είναι, ότι ο εμφύλιος πόλεμος είχε τελειώσει με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Ενα μεγάλο τμήμα των Ελλήνων κομμουνιστών (μαζί και η καθοδήγηση του ΚΚΕ) βρισκόταν στην προσφυγιά, ένα άλλο στην παρανομία, στις φυλακές ή στις εξορίες και εκτός μόνο οι λιγότεροι.
Το ΚΚΕ προσπαθούσε να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του στην Ελλάδα και γενικότερα. Ταυτόχρονα (μαζί με την παράνομη δουλιά), να αξιοποιήσει τις όποιες νόμιμες δυνατότητες υπήρχαν. Στα πλαίσια αυτά έκανε συμπράξεις με άλλα κόμματα και πρόσωπα, καταλήγοντας, την 1η Αυγούστου 1951, στην ίδρυση της ΕΔΑ.
Προηγήθηκε ο ερχομός στην Ελλάδα του Ν. Μπελογιάννη, αρχές Ιουνίου του 1950, με σκοπό την καθοδήγηση της δράσης του ΚΚΕ. Εξίμισι μήνες αργότερα ο Μπελογιάννης έπεσε στα χέρια της κρατικής Ασφάλειας. Βρισκόταν ήδη στις φυλακές, ως υπόδικος, όταν προκηρύχτηκαν οι βουλευτικές εκλογές της 9 Σεπτέμβρη 1951.
Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου ο Μπελογιάννης έστειλε κρυφά από τη φυλακή στον παράνομο μηχανισμό το παρακάτω γράμμα: "Αυτό να δοθεί σύντομα για το θείο μου: 1) Ιστορικό συλλήψεων κλπ. στάλθηκε στην αδερφή Ελλης. 2) Βάλτε μας καλούς δικηγόρους για να σας ειπούν λεπτομέρειες από τη δικογραφία. 3) Στη δίκη θα τους τρίψουμε τα μούτρα. 4) Αν γίνεται, βάλτε με τις τελευταίες ημέρες υποψήφιο στο συνδυασμό της Αθήνας, για να τους δημιουργήσουμε ζήτημα. Νομικό κώλυμα δεν υπάρχει.5) Πολλά φιλιά". (1)
Το ΠΓ συμφώνησε με την πρόταση να είναι ο Μπελογιάννης υποψήφιος στο συνδυασμό της ΕΔΑ στην Αθήνα. (Πρότεινε μάλιστα να είναι υποψήφιοι, εκτός από τον Μπελογιάννη, και μια σειρά άλλα στελέχη, όπως ο Ν. Πλουμπίδης). Κατανοούσε - και σωστά - ότι η σίγουρη εκλογή του Μπελογιάννη στη Βουλή, θα αποτελούσε ένα επιπλέον μέσο πίεσης για ν' αποτραπεί η εκτέλεσή του.
Από τη στιγμή αυτή άρχισε μια οξύτατη σύγκρουση, που συνεχίστηκε μέχρι την κατάθεση των συνδυασμών στο Πρωτοδικείο και κατέληξε να μείνει ο Μπελογιάννης έξω από τις υποψηφιότητες...
Ποιοι και γιατί συγκρούστηκαν εξαιτίας αυτής της απόφασης του ΠΓ; Γιατί υπήρξαν αντιδράσεις σε ένα θέμα που ήταν και λογικό και δεν αποτελούσε μοναδική εξαίρεση; Πολιτικοί κρατούμενοι - κομμουνιστές και μη - που ήταν στις φυλακές και στις εξορίες, ήταν επίσης υποψήφιοι στις εκλογές του 1951.Η μη υποψηφιότητα του Νίκου Μπελογιάννη στις βουλευτικές εκλογές της 9ης Σεπτέμβρη 1951, είναι ένα γεγονός με σκόπιμα υποτιμημένη τη σημασία του από ιστορικούς και πολιτικούς. Σωστότερα, είναι ένα συγκλονιστικό ζήτημα συγκαλυμμένο στη βαθύτερη πολιτική ουσία του, αλλά και σε πολλά από τα συμβάντα που τη συνθέτουν ή την προσδιορίζουν. Θα λέγαμε ότι αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου, ή - διαφορετικά - την - τουλάχιστον εξ αντικειμένου - έκφραση απαρχής εξελίξεων που ακολούθησαν και που σχετίζονται άμεσα με την ίδια την παραπέρα πορεία του ΚΚΕ.
Μαζικές αντιδράσεις
Το βασικό επιχείρημα, που προβλήθηκε κατά κόρον, για ν' απορριφθούν οι υποψηφιότητες, ήταν ο κίνδυνος να διαλυθεί η ΕΔΑ. Προβλήθηκε, όμως, κι ένα ακόμα: Οτι η εμμονή στην υποψηφιότητα θα είχε ως αποτέλεσμα (κι αν ακόμη η ΕΔΑ δε διαλυόταν με κρατική πράξη) την αποχώρηση απ' αυτήν σύμμαχων δυνάμεων, γεγονός που θα οδηγούσε το ΚΚΕ σε απομόνωση!
Το ΠΓ του ΚΚΕ δέχτηκε να μην είναι υποψήφιοι όλοι οι προταθέντες. Επέμενε, όμως, στην υποψηφιότητα του Μπελογιάννη. Αλλά οι αντιδράσεις συνεχίστηκαν.
Στη μη υποψηφιότητα του Ν. Μπελογιάννη είναι γενικά γνωστό ότι ιδιαίτερο ρόλο έπαιξε η επιμονή του Μιχάλη Κύρκου, ο οποίος απειλούσε και εξεβίαζε με αποχώρηση από την ΕΔΑ, στην περίπτωση που αποφασιζόταν η υποψηφιότητα του Μπελογιάννη.
Βεβαίως, δεν ήταν μόνο ο Μ. Κύρκος που αντιδρούσε. Σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρχαν κι άλλοι, όχι μόνο συνεργαζόμενοι με το ΚΚΕ αλλά και κομμουνιστές. Οπως γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος - ένας απ' αυτούς που επικροτούν τη μη υποψηφιότητα του Μπελογιάννη - "φοβόντουσαν ότι έτσι θα δώσουν επιχειρήματα να διαλυθεί η ΕΔΑ σαν συνδεδεμένη με τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ"! (2)
Γράφει σχετικά ο Σπ. Λιναρδάτος: "Αντιδρούν επίσης μερικά από τα στελέχη του ΚΚΕ που έχουν βγει από την εξορία και είναι νόμιμα (Αντώνης Μπριλάκης, Πότης Παρασκευόπουλος, Γιάννης Φιλίνης). Σε μια σύσκεψη στο σπίτι του στρατηγού Μάντακα στην οδό Δεινοκράτους, φέρνει το θέμα ο Δ. Μαριόλης. Ο Πασαλίδης διατυπώνει αμέσως τις αντιρρήσεις του. Ο Μιχάλης Κύρκος λέει: "Τα τινάζετε όλα στον αέρα". Ο Σπηλιόπουλος και ο Μάντακας συμφωνούν. Οι άλλοι όμως επιμένουν να μην μπουν οι υποψηφιότητες. Ο Ζάκκας δηλώνει ότι αποχωρεί. Πραγματικά αποχωρεί και δεν παίρνει μέρος στις συσκέψεις της ΕΔΑ. Εκείνο το βράδυ ο Γιάννης Κοκορέλλης προτείνει να δοθεί στον Τύπο ανακοίνωση ότι ο "Δημοκρατικός Συναγερμός" (νόμιμη έκφραση του ΚΚΕ) αποχώρησε από την ΕΔΑ. Για μια βδομάδα όμως επικρατεί διάλυση... ". (3)
Το μόνιμο μοτίβο που λέγεται και γράφεται, απ' όσους εγκρίνουν τη στάση του Μ. Κύρκου και άλλων, είναι ότι προσπαθούσαν μ' αυτό τον τρόπο να παρεμποδίσουν τη διάλυση της ΕΔΑ, να μη δώσει δηλαδή η ΕΔΑ πρόσχημα στους κατασταλτικούς μηχανισμούς που επεδίωκαν να τη θέσουν εκτός νόμου. Ωστόσο, κανένας από τους παραπάνω δεν απαντά στο απλό γεγονός: Γιατί ο Μ. Κύρκος αποχώρησε από την ΕΔΑ - μαζί με τον Λ. Καραμαούνα - λίγους μήνες αργότερα, αφού στο μεταξύ είχε εκλεγεί βουλευτής; Αν, ο λόγος της άρνησής του να συμφωνήσει με την υποψηφιότητα Μπελογιάννη, ήταν ο κίνδυνος διάλυσης της ΕΔΑ, τότε γιατί αποχώρησε;
Οι υποστηρικτές της στάσης του Μ. Κύρκου δεν απαντούν σ' αυτό το ερώτημα. Δεν απαντούν, επίσης, στο αν ο ίδιος ο Μπελογιάννης έπαιρνε υπόψη του (ή όχι; ) την πιθανότητα διάλυσης της ΕΔΑ, όταν έγραφε: "Αν γίνεται, βάλτε με υποψήφιο... ". Ο Λ. Κύρκος, μάλιστα, γράφει, σε μια προσπάθεια να δικαιολογήσει τον πατέρα του από τη μια, αλλά και να τον ανυψώσει από την άλλη: "Ο Μιχ. Κύρκος αντιτάχθηκε στην ιδέα (στην τυχοδιωκτική στάση του Ζαχαριάδη). Η ΕΔΑ μόλις είχε συγκροτηθεί και έκανε τα πρώτα βήματα κάτω από αφόρητες πιέσεις. Το γάντζωμά της στη νόμιμη πολιτική σκηνή δεν έπρεπε να διακυβευτεί για κανένα λόγο. Το να περιληφθεί ο Μπελογιάννης στους συνδυασμούς, έδινε στην αντίδραση το πρόσχημα να διαλύσει ίσως την ΕΔΑ. Ηταν μια πολύ λεπτή στιγμή και χρειάζονταν αυστηρές σταθμίσεις και όχι εντυπωσιακές κινήσεις"! (4)
ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
Θα διέλυαν την ΕΔΑ;
Ας δούμε, αρχικά, το ζήτημα της πιθανότητας να διαλυόταν η ΕΔΑ, αν ο Ν. Μπελογιάννης ήταν υποψήφιος στους συνδυασμούς της.
Το ότι η Ασφάλεια της Ελλάδας, η κυβέρνηση και οι αντιπρόσωποι των ΗΠΑ γνώριζαν πως μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ δρουν και οι κομμουνιστές, είναι πέρα για πέρα αναμφισβήτητο. Ασφαλώς και γνώριζαν ότι το ΚΚΕ συμμετείχε στη δημιουργία της, διαθέτοντας μάλιστα πολύ περισσότερες δυνάμεις από όλους τους άλλους μαζί. Πρέπει να είναι κανείς αφελής, για να ισχυριστεί το αντίθετο. Το ερώτημα, λοιπόν, που φυσιολογικά τίθεται, είναι το εξής: Γιατί η Δικαιοσύνη ενέκρινε και αναγνώρισε την ΕΔΑ ως νόμιμο κόμμα, αν και γνώριζε ότι εντός της δρα το ΚΚΕ;
Στις γραμμές της αστικής τάξης υπήρχαν βεβαίως δυνάμεις της, που αντιτίθεντο στη νομιμοποίηση της ΕΔΑ. Ομως, είναι εξίσου αναμφισβήτητο ότι τμήματά της αντιμετώπιζαν το θέμα ευέλικτα. Δεν ήθελαν να έρθουν σε άμεση σύγκρουση με το λαϊκό αίσθημα.
Να τι γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος, σε σχέση με αυτό το θέμα: "Στο μεταξύ, μέσα στο κυβερνητικό στρατόπεδο έχει ξεσπάσει διαμάχη, τόσο για την τύχη των κατηγορουμένων, όσο και την ΕΔΑ. Πολλοί βουλευτές και παράγοντες της ΕΠΕΚ υποστηρίζουν πως τυχόν θανατικές καταδίκες και εκτελέσεις θα αποτελέσουν πλήγμα στο ειρηνευτικό πρόγραμμα του κόμματός τους και στο Κέντρο γενικότερα και ότι η υπόθεση Μπελογιάννη είναι παγίδα που τους έχουν στήσει οι Αμερικάνοι και η Δεξιά. Ενώ ο Βενιζέλος, ο Ρέντης και ο ίδιος ο Πλαστήρας, με επανειλημμένες δηλώσεις τους, βεβαιώνουν ότι εξετάζεται η περίπτωση να διαλυθεί η ΕΔΑ και ότι η τελική απόφαση θα καθοριστεί από τα πορίσματα των ανακρίσεων, ο υφυπουργός "παρά τω πρωθυπουργώ" Ιωάννης Ιωσήφ, σε ομιλία του στην Κηφισιά, αποκρούει κάθε σκέψη για κατάργηση κομμάτων. Μόνο άτομα - υποστηρίζει - μπορούν να τιμωρούνται, όχι κόμματα. Τις ίδιες θέσεις υποστηρίζουν στα παρασκήνια και άλλοι υπουργοί (Γ. Καρτάλης, κ.λ.) και δημόσια με την αρθρογραφία τους, τα ημιεπίσημα δημοσιογραφικά όργανα της ΕΠΕΚ ("Προοδευτική Αλλαγή" του Παπαπολίτη και "Προοδευτικός Φιλελεύθερος").
Και το "Βήμα" τάσσεται εναντίον της διαλύσεως της ΕΔΑ. Σε κύριο άρθρο του, στις 5 Φεβρουαρίου, γράφει ότι η ΕΔΑ αναμφισβήτητα ελέγχεται από την ηγεσία του ΚΚ. Αλλά, αφού "ο κομμουνισμός διαθέτει υπό την αυστηράν του πειθαρχίαν αξιόλογον τμήμα του λαού μας", το πρόβλημα δε θα λυθεί με το να "τεθεί εκτός νόμου" η άκρα Αριστερά. Ο κομμουνιστικός μηχανισμός θα καταφεύγει, με τη μορφή της "φράξιας", σε άλλους προοδευτικούς πολιτικούς σχηματισμούς, όπου θα διαδραματίσουν αποφασιστικόν και ίσως επικινδυνωδέστερον ρόλον".
Το "Βήμα" προτείνει άλλη λύση για να αντιμετωπιστεί η άκρα Αριστερά: "Από αυτάς τας σκέψεις και όχι από προσήλωσιν εις αφελείς ή πονηρούς δογματισμούς περί... υποχρεώσεων της Δημοκρατίας, που δεν έχουν καμίαν θέσιν εις την πολυπαθή αυτήν χώραν - γράφει - φθάνει κανείς εις το συμπέρασμα, ότι θα έπρεπε να περιορισθή το κράτος, προς το παρόν τουλάχιστον, εις τη δίωξιν των ατόμων ή της ομάδος ή και ολόκληρης της προβαλλόμενης εκάστοτε ηγεσίας, όταν θα διαπιστώνεται το έγκλημα (...). Με συνετήν και ψύχραιμον αντιμετώπισιν (...) εις δίωξιν του εγκλήματος και παράλληλα εις έκθεσιν του σχηματισμού εις προοδευτικήν εξαφάνισιν διά πολιτικών και κοινωνικών μέσων θα επιτευχθούν πολύ θετικώτερα αποτελέσματα από τον ασύνετον γενικόν διωγμόν και την παραπομπήν της συνωμοσίας εις το σκότος που είναι το κλίμα της. Επιβάλλεται δηλαδή να τεθεί ο κομμουνισμός όχι εκτός νόμου, αλλά εντός νόμου" (5).
Οι παραπάνω - και άλλες - δυνάμεις της αστικής τάξης ήθελαν τη νόμιμη ύπαρξη της ΕΔΑ. Και όχι μόνο δυνάμεις του "κεντρώου", αλλά και του "δεξιού" χώρου. Είναι χαρακτηριστική η τοποθέτηση του υπουργού Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης Παυσανία Λυκουρέζου, στελέχους του Παπαγικού "Συναγερμού", ο οποίος είπε: "Δεν είμαστε τόσο βλάκες για να σας διαλύσουμε. Αν το κάνουμε, δεν πρόκειται να δούμε κυβέρνηση ξανά, γιατί τότε οι οπαδοί σας θα πάνε με το Κέντρο και την ΕΠΕΚ" (6).
Και μετά από ένα διάστημα, όχι μεγάλο, η κατάσταση αλλάζει τελείως. Γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος: "Κανένας λόγος δε γίνεται πια για διάλυση της ΕΔΑ. Αντίθετα, λίγες μέρες αφού αναλαμβάνει την πρωθυπουργία, ο Παπάγος δέχεται στο Πολιτικό Γραφείο τον πρόεδρο της ΕΔΑ Ι. Πασαλίδη, που του εκθέτει τις απόψεις του κόμματός του για την ανάγκη να ειρηνεύσει ο τόπος κ.λ. Στο τέλος της συνομιλίας φωτογραφίζεται μαζί του" (7).
Βασικοί λόγοι για μη διάλυση της ΕΔΑ είναι και οι εξής: Πρώτος: Η επιδίωξη της άρχουσας τάξης και του ιμπεριαλιστικού παράγοντα να διατηρούν στην Ελλάδα μια δημοκρατική βιτρίνα. Αυτός ο ελιγμός επιβαλλόταν και εξαιτίας της πίεσης που ασκούσε η διεθνής γνώμη. Υπήρχε διεθνής κατακραυγή και κινητοποιήσεις, καθώς και καταγγελίες σε Διεθνείς Οργανισμούς για τα όσα συνέβαιναν στην Ελλάδα.
Δεύτερος λόγος: Εκτιμώντας σήμερα τα πράγματα, με βάση και τη συγκεντρωμένη εμπειρία από τις αλλεπάλληλες προσπάθειες διάλυσης του ΚΚΕ ή ενσωμάτωσής του στο αστικό πολιτικό σύστημα, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η άρχουσα τάξη ήλπιζε ότι θα μπορούσε να αξιοποιήσει την ΕΔΑ ως μοχλό κατά του ΚΚΕ, αξιοποιώντας ιδεολογικοπολιτικά δυνάμεις που συμμετείχαν στην ΕΔΑ. Ο χαρακτήρας αυτών των δυνάμεων τής παρείχε τέτοιες δυνατότητες. Δυνατότητες που αυξανόντουσαν, εξαιτίας της ήττας του επαναστατικού κινήματος, της διασποράς των κομματικών δυνάμεων (πολιτική προσφυγιά - Ελλάδα) και των εντεινόμενων διώξεων.
Από την άλλη, το ΚΚΕ είχε ανάγκη να δρα και μέσα από νόμιμα σχήματα, δηλαδή να αξιοποιεί τις συνθήκες της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Το ΚΚΕ, λοιπόν, χρειαζόταν χώρο αξιοποίησης των όποιων νόμιμων δυνατοτήτων, προς όφελος της λαϊκής πάλης. Η άρχουσα τάξη, έχοντας υπέρ της έναν σαφέστατα υπέρτερο συσχετισμό δυνάμεων, μεθόδευε το δικό της στόχο.
Εγινε νηφάλια ανάλυση της κατάστασης από την ηγεσία της ΕΔΑ, προκειμένου να εκτιμηθούν οι συνθήκες; Μαρτυρίες και στοιχεία εκείνης της εποχής δείχνουν πως το κυρίαρχο ήταν ο πανικός, η διάθεση για υποχωρήσεις και ο φόβος της απομόνωσης του ΚΚΕ.
Ωστόσο, χάρη της υπογράμμισης του βασικού προβλήματος, που είναι η πάλη για την υπεράσπιση του ΚΚΕ και η σωτηρία του Μπελογιάννη, ας δεχτούμε ότι η διάλυση της ΕΔΑ ήταν επί θύραις. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: Επρεπε να υπάρξει τέτοιου μεγέθους υποχώρηση, δηλαδή να μην είναι ο Μπελογιάννης στα ψηφοδέλτια; Νομίζουμε πως η απάντηση πρέπει να είναι κατηγορηματικά όχι.
Εγιναν όσα έπρεπε;
Στο πρόσωπο του Μπελογιάννη οι Πλαστήρας - Παπάγος - Πιουριφόι χτυπούσαν το ΚΚΕ. Επομένως, το θέμα είναι αν έκαναν τα πρέποντα, όσοι όφειλαν, γι' αυτό το ζήτημα. Το βέβαιο είναι ότι δεν έκαναν.
Υπήρξε, επίσης, κάτι ακόμα, το οποίο δεν έγινε, αν και μπορούσε να γίνει. Κάτι, για το οποίο κανένας δε δικαιούται να επικαλεστεί "τον κίνδυνο διάλυσης της ΕΔΑ".
Οταν, τελικά, ο Ν. Μπελογιάννης δε συμπεριλήφθηκε στους συνδυασμούς, ο Ν. Ζαχαριάδης έθεσε, ως εναλλακτική λύση, να πέσουν χιλιάδες ψηφοδέλτια στις κάλπες με το όνομα του Μπελογιάννη. Τα ψηφοδέλτια θα ήταν, φυσικά, άκυρα. Ωστόσο, η τέτοιου είδους σίγουρη "εκλογή" θα αποτελούσε μια πολιτική πράξη όχι δίχως σημασία. Θα ήταν ένα ακόμα μέσο πίεσης. Αυτή η "γραμμή" επίσης δεν υλοποιήθηκε...
Οτι υπήρξε τέτοια "γραμμή" το υπογραμμίζει ο ίδιος ο Ζαχαριάδης στο "μήνυμα από την άλλη μεριά". Γράφει: "Ο Μπελογιάννης ασφαλώς θάβγαινε βουλευτής και αφτός ήταν ο μόνος τρόπος να σωθεί. Να προβληθεί η υποψηφιότητα του Νίκου και να ριχτούν χιλιάδες ψηφοδέλτια γι' αφτόν όλα αφτάείταν δυνατά και αν ακόμα επίσημα δεν τον ανακήρυτταν. Ο Μπελογιάννης και σαν "άκυρα" θα μπορούσε να συγκεντρώσει πολύ περισσότερους ψήφους απ' ό,τι χρειάζονταν, για να φανεί ότι ο λαός τον εκλέγει" (8).
ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
Υποβάθμιση του ΚΚΕ - αναβάθμιση της ΕΔΑ
Το επιχείρημα, ότι τον Μπελογιάννη θα τον δολοφονούσαν κι αν ακόμα είχε εκλεγεί βουλευτής, αποτελεί υπεκφυγή και πρόκληση προς τους κομμουνιστές. Οχι γιατί μπορεί να αποκλειστεί και αυτό το ενδεχόμενο. Βεβαίως και δεν είναι σίγουρο ότι τον Μπελογιάννη δε θα τον δολοφονούσαν, αν είχε εκλεγεί βουλευτής. Αλλά το υπ' αριθμόν ένα ζήτημα είναι το εξής: Οτι οι πάντες κρίνονται με βάση τη στάση που κράτησαν πρωταρχικά στο θέμα της υποψηφιότητας, δηλαδή στο θέμα της υπεράσπισης του ΚΚΕ.
Το γιατί αυτό δεν έγινε, βρίσκεται στο γεγονός ότι η ΕΔΑ, σε σχέση με το ΚΚΕ, είχε αρχίσει να αναβαθμίζεται στη συνείδηση διαφόρων, ενώ το ΚΚΕ είχε αρχίσει να υποβαθμίζεται. Αυτό είναι αναμφισβήτητο και δεν έχει καμιά σημασία αν γινόταν μη συνειδητά ή - από ορισμένους - συνειδητά. Αν γινόταν από ανεντιμότητα ή προς αποφυγή μπελάδων... ή και τα δύο...
Να τι γράφει ο Μ. Γλέζος: "Ποια πολιτική γραμμή έπρεπε να ακολουθηθεί; Από την ίδρυσή της το 1951, ως τη διάλυσή της το 1967, η ΕΔΑ αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα σε δύο πολιτικές γραμμές. Στην ανεδαφική γραμμή που απαιτούσε να επιβάλει το ΠΓ του ΚΚΕ και στην προσγειωμένη πολιτική γραμμή που διαμόρφωνε η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΔΑ (συνεργασία κομμουνιστών - σοσιαλιστών - αριστερών) άμεσα αντιμέτωπη με την ελληνική πραγματικότητα, όπως καθημερινά διαπλάσσονταν". (9)
Είναι σαφέστατος ο Μ. Γλέζος. Και όχι μόνο ο Γλέζος, αλλά και άλλα τότε στελέχη του ΚΚΕ. Ας ακούσουμε την αφήγηση του Παν. Κατερίνη: "Εμείς οι νεαροί βουλευτές διαπιστώσαμε αμέσως πως με την ΕΔΑ σαν να άνοιγαν οι πύλες να περάσει το προοδευτικό κίνημα στην ανοιχτή πολιτική ζωή και δράση. Οι υποψηφιότητες των Μπελογιάννη και Πλουμπίδη δημιουργούσαν σε όλους μας ανησυχία, και σ' εμάς που ήμαστε κομμουνιστές, ότι μπορούσαν να τινάξουν στον αέρα τη δυνατότητα της νόμιμης και μαζικής δράσης του κινήματος". (10) Οπως, δηλαδή, γράφει και ο Λ. Κύρκος: "Το γάντζωμα της ΕΔΑ στη νόμιμη πολιτική σκηνή δεν έπρεπε να διακυβευτεί για κανένα λόγο"! (11)
Οι μεγάλες δυσκολίες που δημιουργούσε η ήττα του επαναστατικού κινήματος, η κάθε είδους πίεση του ταξικού εχθρού, ήταν επόμενο να έχουν τις επιπτώσεις τους σε στοιχεία αστικής και μικροαστικής προέλευσης, όπως ήταν οι τότε συνεργαζόμενοι με το ΚΚΕ. Αρκετοί από τους οποίους, μέσα από τη συνεργασία, επεδίωκαν την εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων - κομματικών, πολιτικών, αλλά και προσωπικών. Και υποχωρούσαν σε κινήσεις - χτυπήματα του εχθρού, που στόχευαν στην εξαφάνιση του ΚΚΕ, στην περιθωριοποίησή του, ή, αν αυτά αποδείχνονταν αδύνατα να πραγματοποιηθούν, στον ιδεολογικοπολιτικό ευνουχισμό του. Μάλιστα, από ένα χρονικό σημείο και μετά, έθεσαν στην ημερήσια διάταξη κατηγορίες για τους δογματικούς, που ζουν εκτός Ελλάδας και επιμένουν να καθοδηγούν το κίνημα, ενώ αγνοούν τις συνθήκες και τις νέες εξελίξεις... Η αρχική άρνηση εξελίχθηκε σε ολομέτωπη επίθεση.
Την υπεράσπιση από το ΚΚΕ της δικής του αυτοτέλειας, τη βάφτιζαν επίθεση των δογματικών κατά των άλλων. Αποκαλυπτικός και εδώ ο Σπ. Λιναρδάτος. Γράφει:
"Στην περίοδο αυτή, που και στο Κέντρο και στη Δεξιά και στην Αριστερά, γίνονται έντονες ζυμώσεις για νέα σχήματα και η χώρα προσπαθεί ν' αναπροσαρμοστεί από την πολεμική στην ειρηνική περίοδο, η σύγχυση είναι γενική σε όλες τις παρατάξεις και τα κόμματα. Οι διαμάχες είναι ιδιαίτερα ζωηρές στην Αριστερά, που βρίσκεται πάντα σε σκληρή καταδίωξη. Το ΚΚΕ αγωνιζόμενο ν' ανασυγκροτηθεί, στρέφει τα πυρά του εναντίον των άλλων, μικρών κομμάτων και ομάδων της Αριστεράς. Επιδιώκει ή να τα θέσει υπό τον απόλυτο έλεγχό του, ή να τα διαλύσει για να μην κινδυνεύει να του πάρουν τους οπαδούς του, εκμεταλλευόμενα τα σοβαρά λάθη της ηγεσίας του, την ήττα του και τον αποκλεισμό του από τη νόμιμη πολιτική ζωή. Αυτή η διαπάλη έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί θα επηρεάσει τις εξελίξεις της δεκαετίας". (12) Και πραγματικά τις επηρέασε. Οχι μόνο αυτής, αλλά και της επόμενης δεκαετίας...
Ο Σπ. Λιναρδάτος δίνει το κλίμα, που είχε διαμορφωθεί. Αν τα παρακάτω γραφόμενά του διαβαστούν από κομμουνιστική σκοπιά, μπορούν να εξηγήσουν μια σειρά αρνητικά φαινόμενα. Γράφει, λοιπόν, ο Σπ. Λιναρδάτος: "Για να μην υπάρξουν ταλαντεύσεις και στο εσωτερικό και να εφαρμοστεί πιστά η γραμμή της, η ηγεσία του ΚΚΕ στέλνει, με πλαστά διαβατήρια, στην Ελλάδα τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής Νίκο Μπελογιάννη και Νίκο Ακριτίδη, παλιό μαθητή της Σχολής Ευελπίδων και ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ κατά την κατοχή. Εχει υποστηριχτεί πως ο Ζαχαριάδης, που ήταν "δαιμόνιος και αδίστακτος", έστειλε τον Μπελογιάννη, που "ήταν ιδεολόγος κομμουνιστής διανοούμενος και άνθρωπος με ευρύτερους προβληματισμούς" στην Ελλάδα για "να τον απομακρύνει από τον χώρο, όπου άρχισαν να αναπτύσσονται οι διαφωνίες και οι αντιθέσεις" και γι' αυτό τον σύνδεσε με τις "διαβρωμένες" από την Ασφάλεια οργανώσεις στην Αθήνα". (Πότη Παρασκευόπουλου, "Ποιος σκότωσε τον Μπελογιάννη", σ. 14 - 15). Αν και ορισμένοι από τους ισχυρισμούς αυτούς είναι επιβεβαιωμένοι από το ιστορικό υλικό (όπως π. χ., ότι ο Ζαχαριάδης ήταν αδίστακτος στην εσωκομματική διαπάλη), δε νομίζω, ότι προσφέρονται στοιχεία που να πείθουν, ότι ο Μπελογιάννης, όταν ξεκίνησε για την Ελλάδα, είχε οποιαδήποτε διαφωνία με τη γραμμή του Ζαχαριάδη και με τις εκκαθαρίσεις στο Κόμμα από τα "οπορτουνιστικά" στοιχεία. Φοβάμαι, τουλάχιστον ώσπου να υπάρξουν περισσότερα στοιχεία, ότι πρόκειται για μια αγιογράφηση του Μπελογιάννη, επηρεασμένη από την αληθινά ηρωική στάση του στο στρατοδικείο και στο εκτελεστικό απόσπασμα και προσαρμοσμένη στις σημερινές ανάγκες της διαπάλης στους κόλπους της Αριστεράς, που δε βλέπει το ιστορούμενο πρόσωπο με τις πραγματικές διαστάσεις και αντιφάσεις του στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή". (13)
Αυτό το κλίμα εκφραζόταν στις καθημερινές σχέσεις με τρόπο πολλές φορές οξύτατο. Για παράδειγμα, μια σειρά στοιχεία δείχνουν, ότι οι πολιτικές σχέσεις του Μπελογιάννη με τον Μ. Κύρκο (για την ακρίβεια, του ΚΚΕ με τον Κύρκο) δεν ήταν καλές. Πιο σωστά, ήταν τεταμένες, εξέφραζαν οξυμένες αντιθέσεις. Παραθέτουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα, που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση, δίνοντας το λόγο σε πρωταγωνιστές και σε άλλους συμμέτοχους στο δράμα.
Ο Κούλης Ζαμπαθάς, το σπίτι του οποίου χρησιμοποιήθηκε ως γιάφκα του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ, γράφει στο γνωστό βιβλιαράκι του: "Κι όλο του παραπονιότανε (του Πλουμπίδη) πως αντί να πάει ο ίδιος για τις συνεννοήσεις τούστειλε άλλον... Ετσι τούγραφε ο Κύρκος γι' αυτόν τον άλλο. Ο άλλος αυτός, ήτανε ο Μπελογιάννης"... (14)
Συνεχίζει ο Κ. Ζαμπαθάς: "Τι τα θέλεις, τούπε τότε ο Μπελογιάννης. Δεν τον αφήνεις τον παλιάνθρωπο". (15)
Σε τηλεγράφημα του Μπελογιάννη προς το ΠΓ, την 26/6/1950, διαβάζουμε: "Υπόθεση εφημερίδας είχε βαλτώσει σε μεγάλο σεχταρισμό από πλευρά μας και πολιτικάντικους λογαριασμούς από πλευρά του 22 Μιχάλη Κύρκου.Αν ο 22 δε δεχτεί να τη βγάλει τώρα αμέσως πρέπει να τραβήξουμε με Α. Φ. ή με τον 10Χρηστάκος.Ολοι είναι άσπρος σκύλος μαύρος σκύλος και ο 22 μαζί. Μοναδική τους επιδίωξη να φτιάξουν κόμμα. Τους αλωνίζουν όλες οι κατασκοπείες". (16) Σε άλλο σημείο του βιβλίου του Στ. Κασιμάτη διαβάζουμε: "Τον Μπελογιάννη τον είχαν ταλανίσει πολύ οι διάφοροι ελεύθεροι και νόμιμοι "σύμμαχοί" μας που ήταν σχετικά κατάλληλοι γι' αυτήν τη δουλειά. Ζούσα για αρκετό καιρό στις συναντήσεις μας τις απογοητεύσεις και την αγανάκτησή του για τη στάση τους, τη νοοτροπία τους, τους όρους που έβαζαν. Ασχημα εκφραζόταν για τη συμπεριφορά και τους όρους του Μιχ. Κύρκου". (17)
Στο τελευταίο φύλλο της εφημερίδας ΠΟΝΤΙΚΙ ο Στ. Κασιμάτης, ενώ ξεκινά με μια σωστή τοποθέτηση στο ζήτημα και σε μια σειρά βασικές πλευρές του, στο "διά ταύτα" φαίνεται να ταλαντεύεται, αν τελικά έπρεπε να είναι υποψήφιος ο Μπελογιάννης προ του κινδύνου διάσπασης της ΕΔΑ.
Ωστόσο η τοποθέτησή του δείχνει ότι η συζήτηση γύρω από θέματα της ιστορικής πορείας του ΚΚΕ, όταν γίνεται καλοπροαίρετα, μπορεί να οδηγεί στην εξαγωγή σωστών - έστω και όχι εξ ολοκλήρου - συμπερασμάτων.
Μάκης ΜΑΪΛΗΣ
1. Κ. Ζαμπαθά: "Ν. Μπελογιάννη - Ν. Πλουμπίδης", σελ. 86
2. Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον εμφύλιο στη χούντα", τ. Α, σελ. 273
3. Σπ. Λιναρδάτου, Ο.Π.
4. Λ. Κύρκου: "ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΑ", σελ. 153
5. Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον εμφύλιο στη χούντα", τ. Α., σελ. 387 - 388
6. Στ. Κασιμάτη: "Οι παράνομοι", σελ. 588
7. Σπ. Λιναρδάτου "Από τον εμφύλιο στη χούντα" τ. Β, σελ. 21 - 22
8. Π. Ανταίου: "Ν. Ζαχαριάδης, θύτης και θύμα", σελ. 508
9. Ντ. Κουσίδου - Στ. Σταυρόπουλου, "Αριστερή Νεολαία Ελλάδας", σελ. 9
10. Στ. Κασιμάτη: "Οι παράνομοι", σελ. 585-586
11. Λ. Κύρκου: "ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΑ", σελ. 153
12. Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον εμφύλιο στη χούντα", Τ. Α., σελ. 210 - 211 13. Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον εμφύλιο στη χούντα" τ. Α, σελ. 216 - 217
14. Κ. Ζαμπαθά, Ο. Π, σελ. 87
15. Κ. Ζαμπαθά, Ο. Π.
16. Στ. Κασιμάτη: "Οι παράνομοι", σελ. 202
17. Ο. Π., σελ. 196
18. "ΠΟΝΤΙΚΙ", 24/3/98, σελ. 28 - 29

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Αποκαλύπτει την ανάγκη για τον άλλο δρόμο ανάπτυξης


ανάπτυξης
  • Τα μεγάλα κέρδη και η συσσώρευση κεφαλαίων έφεραν την κρίση
  • Την απόλυτη χρεοκοπία των εργαζομένων αξιώνει το κεφάλαιο για την αντιμετώπισή της
  • Η χώρα διαθέτει τις αναγκαίες υλικές προϋποθέσεις για να απαλλαγεί διά παντός από τα τρωκτικά που κλέβουν τον κοινωνικό πλούτο
Οι πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ημερών, ανεξάρτητα από τις επιμέρους πλευρές τους, επιβεβαιώνουν τα τεράστια αδιέξοδα που προκαλεί στην κοινωνία η οικονομική κρίση, αλλά και οι περιορισμένες δυνατότητες διαχείρισης της κρίσης αυτής, από το πολιτικό προσωπικό, μέσα από τα κλασικά μοντέλα και τις συνταγές αντιμετώπισης των κρίσεων σε φιλομονοπωλιακή κατεύθυνση. Αυτό το πρόβλημα προσπαθούν να επιλύσουν με τις ζυμώσεις που γίνονται για «συναίνεση» και «κυβερνήσεις συνεργασίας». Να ισχυροποιήσουν σε ενιαίο - μαύρο, κατάμαυρο - μπλοκ τις πολιτικές δυνάμεις που παραδοσιακά εκφράζουν και υπηρετούν τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης και του κεφαλαίου, ώστε πιο αποφασιστικά, πιο βίαια, πιο αυταρχικά να προωθήσουν τις αναγκαίες για το κεφάλαιο αντιλαϊκές, αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις, για να έρθουν στα μέτρα και τα επίπεδα που αξιώνουν οι καπιταλιστές, μισθοί, συντάξεις, εργασιακές σχέσεις, κρατικές δαπάνες.
Για τους εργαζόμενους, μαζί με την προσπάθεια απόκρουσης των αντιλαϊκών σχεδιασμών της πλουτοκρατίας και ανεξάρτητα από τον τρόπο που θα εξασφαλιστούν οι όποιοι πολιτικοί συμβιβασμοί για τη συγκρότηση κάποιας άλλης κυβέρνησης, εκείνο που αξίζει να συνειδητοποιείται όλο και πιο μαζικά, είναι το γεγονός ότι οι εξελίξεις όλων των τελευταίων χρόνων αποδεικνύουν στην πράξη το πόσο ξεπερασμένος είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός, οι εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής, η λειτουργία της κοινωνίας, με κριτήριο το επιχειρηματικό κέρδος.
Λένε ότι το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι το μεγάλο κρατικό χρέος και εκείνο που υποτίθεται ότι αναζητούν είναι το πώς μαζί με τη διαχείριση του χρέους αυτού, θα εξασφαλίσουν την ...ανάπτυξη. Καλά, το πρόβλημα δεν είναι το χρέος, αλλά η οικονομικήκρίση, αλλά ας το παρακάμψουμε. Είναι βέβαιο ότι όταν οι αστοί μιλάνε για ανάπτυξη, εκείνο που έχουν στο μυαλό τους είναι οι οικονομικές δραστηριότητες που φέρνουν κέρδος στον κεφαλαιοκράτη, είναι οι αγοραπωλησίες επιχειρήσεων, είναι οι κάθε είδους μπίζνες στα χρηματιστήρια και τις αγορές παραγώγων. Αυτό, δεν είναι οικονομική ανάπτυξη προς όφελος του λαού, ούτε στηρίζει τις προοπτικές της κοινωνίας. Τέτοια ανάπτυξη είχαμε ολόκληρη την προηγούμενη δεκαετία, όταν ΠΑΣΟΚ και ΝΔ κοκορεύονταν ότι χάρη στην πολιτική τους, στην Ελλάδα παρατηρούνταν οι υψηλότεροι ρυθμοί ανόδου στην ΕΕ. Τα αποτελέσματα και τις συνέπειες αυτού του είδους της ανάπτυξης τα βλέπουμε σήμερα, στο φόντο της οικονομικής κρίσης, σε δύο πολύ γενικά επίπεδα.
Τα αποτελέσματα της ...ανάπτυξης
Το πρώτο είναι αυτό - που αφορά τους εργαζόμενους και τα άλλα λαϊκά στρώματα. Με το ξέσπασμα της κρίσης και την οριοθέτησή της ως κρίση κρατικού χρέους, ξεκίνησε ένας αδυσώπητος πόλεμος ενάντια στα εισοδήματα των εργαζομένων και των λαϊκών καταχτήσεων. Ετσι, μαζί με τη μαζική ανεργία και την υποαπασχόληση, οι εργαζόμενοι ήρθαν αντιμέτωποι με έναν κατακλυσμό αντιδραστικών μέτρων, με μειώσεις μισθών και συντάξεων, με ανατροπή του συστήματος κοινωνικής, με αλλεπάλληλες αυξήσεις των άμεσων και έμμεσων φόρων, με παντός είδους χαράτσια κ.ο.κ. Η αγριότητα των μέτρων και οι βάναυσες συνέπειες που έχουν στο λαό και το βιωτικό του επίπεδο τα μέτρα, δεν υπάρχει λόγος να τα αναλύσει τώρα ο «Ρ». Είναι μέτρα πρωτόγνωρης βαρβαρότητας, που ο καθένας τα βιώνει στην καθημερινότητά του. Μαζί με τους εργαζόμενους, εξαιτίας της κρίσης σαρώθηκε και σαρώνεται κυριολεκτικά ένα πολύ μεγάλο κομμάτι από το στρώμα των αυτοαπασχολούμενων επαγγελματιών που ο ένας μετά τον άλλον κατεβάζουν οριστικά τα ρολά τους, Την ίδια στιγμή, συνεχίζεται το ξεκλήρισμα των μικρομεσαίων αγροτών που δέχονται τη μια κατραπακιά μετά την άλλη στα πλαίσια της πολιτικής που θέλει να παραδώσει την αγροτική παραγωγή στα επιχειρηματικά συμφέροντα.
Το άλλο, αφορά την άρχουσα τάξη και τους εκπροσώπους της. Τα επίσημα στοιχεία αποδεικνύουν ότι ολόκληρη η περίοδος που ακολούθησε μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και την προώθηση των πανενωσιακών ρυθμίσεων για την ακόμα μεγαλύτερη στήριξη του κεφαλαίου και των επιχειρηματικών ομίλων, ήταν η περίοδος των συνεχώς αυξανόμενων κερδών, το ύψος των οποίων δεν είχε κανένα απολύτως ιστορικό προηγούμενο στη χώρα. Ιδού πώς διαμορφώνονται τα σχετικά στοιχεία:
  • Τα κέρδη, τα επίσημα καταγεγραμμένα κέρδη, αυτά που παρουσίασαν στις εφορίες, χωρίς, δηλαδή, να παρουσιάζονται όλα τα άλλα, μέσα στη δεκαετία έφτασαν τα 110 δισεκατομμύρια ευρώ.
  • Η περιουσία των μονάδων που διαθέτουν οι επιχειρηματικοί όμιλοι, το ενεργητικό που λένε οι ειδικοί, αυξήθηκε κατά 376 δισεκατομμύρια ευρώ.
  • Οι καταθέσεις που διάφοροι ...ευυπόληπτοι του συστήματος φυγάδευσαν στο εξωτερικό, όπως έχει αναφερθεί επανειλημμένα, φτάνουν τα 600 δισ. ευρώ
  • Σύμφωνα με δηλώσεις που έκανε την προηγούμενη άνοιξη ο πρόεδρος του ΙΟΒΕ Γ. Στουρνάρας, υπάρχουν επιχειρηματικοί όμιλοι έτοιμοι να κάνουν επενδύσεις, που όπως είπε, «οι επενδύσεις αυτές μπορεί να φτάσουν τα 60 δισ. ευρώ».
Η συσσώρευση προκάλεσε την κρίση
Κάποιοι θα έλεγαν πως το γεγονός ότι οι εκπρόσωποι του κεφαλαίου κατάφεραν να αποσπάσουν τόσο υψηλή κερδοφορία και να αυξήσουν την επιχειρηματική τους περιουσία, αποτελεί εχέγγυο για τη διατήρηση των επενδύσεων και της οικονομικής ανάπτυξης. Ωστόσο, στον καπιταλισμό συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Αντί ο συσσωρευμένος πλούτος, που τελικά εκφράζεται σε παραγωγικές μονάδες και μέσα παραγωγής, να αποτελεί τη βάση για ακόμα μεγαλύτερη παραγωγική δραστηριότητα, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες των εργαζομένων, αποτελεί φρένο για τη συνέχιση της οικονομικής δραστηριότητας, σπάζοντας την παραγωγική αλυσίδα. Κι αυτό, επειδή τα συνεχώς αυξανόμενα κεφάλαια, δεν μπορούν να εξασφαλίζουν κερδοφόρες, για όλους τους καπιταλιστές, τοποθετήσεις στην οικονομία. Εδώ ακριβώς εδράζονται οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για την εμφάνιση των οικονομικών κρίσεων υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων. Με άλλα λόγια, η αποχή των κεφαλαίων που έχουν αποσπάσει οι καπιταλιστές από την παραγωγή, επειδή δεν μπορούν να εξασφαλίσουν ικανοποιητικά κέρδη, οδηγεί στο ξέσπασμα των οικονομικών κρίσεων.
Βέβαια, αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά συγκριτικά με προηγούμενες εποχές. Η άρχουσα τάξη έχει μαντρώσει τη χώρα στον ιμπεριαλιστικό συνασπισμό της ΕΕ. Ο καπιταλισμός, στο σύνολό του, περνάει την πιο βαθιά και παρατεταμένη κρίση στη μεταπολεμική ιστορία του. Οι αντιθέσεις, που συνεχώς οξύνονται, κινούνται και εξελίσσονται σε διάφορα επίπεδα: Ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα, ανάμεσα σε αυτά και στις αναπτυσσόμενες οικονομίες Κίνας - Ρωσίας κ.λπ., ανάμεσα στις ίδιες τις χώρες της ΕΕ, αλλά και ανάμεσα στις διάφορες ομάδες του κεφαλαίου. Πρόκειται για αντιθέσεις που οξύνονται όλο και περισσότερο, δημιουργώντας ένα κράμα αντιπαραθέσεων και αντιφάσεων, που αφενός αποδυναμώνει τη δυνατότητα διαχείρισης της κρίσης, αφετέρου απογυμνώνει τα αδιέξοδα και τη σαπίλα του συστήματος.
Η εξέλιξη του ΑΕΠ
Στον τομέα της οικονομικής δραστηριότητας, τα δεδομένα δείχνουν περίπου την εξής εικόνα:
Πρώτον: Η πορεία του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, που με βάση τη στατιστική και τις ταξινομήσεις των αστών εκφράζει την εξέλιξη του παραγόμενου πλούτου στη χώρα. Το ΑΕΠ, για πρώτη φορά στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας, εμφανίζει μείωση τέτοιου μεγέθους και τόσης διάρκειας.
Στο παρελθόν, η όποια μείωση του ΑΕΠ είχε παρατηρηθεί, ήταν για ένα μόνο χρόνο. Αναλύοντας την εξέλιξη του ΑΕΠ σε σταθερές τιμές, μείωση είχε παρατηρηθεί το 1974, το 1987, το 1990 και το 1993. Το μεγαλύτερο ποσοστό μείωσης (-3,55%) σε σταθερές πάντα τιμές, ήταν το 1990.
Επίσης, ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξαν δύο συνεχόμενες χρονιές μείωσης του ΑΕΠ, ενώ την επόμενη κιόλας χρονιά, το ΑΕΠ κατάφερνε να ξεπεράσει τα επίπεδα που είχε πριν από τη χρονιά της πτώσης. Εκτός από το 1990, όταν το ΑΕΠ ξεπέρασε τα επίπεδα του 1989 το 1992.
Η εικόνα σήμερα είναι αλλιώτικη. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, στη χώρα παρατηρείται συνεχής μείωση του ΑΕΠ από το 2009 και υπολογίζεται ότι μειωμένο θα είναι και το 2012. Μέχρι στιγμής οι απώλειες του ΑΕΠ είναι της τάξης του 12%.
Δεύτερον: Η παραγωγή στους διάφορους κλάδους της μεταποίησης πάει από το κακό στο χειρότερο. Ακόμα και αν παραβλέψουμε την πορεία της παραγωγής σε κάθε κλάδο της βιομηχανίας ξεχωριστά, όπου τα στοιχεία μπορεί να μην είναι ενδεικτικά για τη συνολική πορεία της παραγωγής και στους ομαδοποιημένους κλάδους η κατάσταση είναι άσχημη. Ετσι, ο όγκος παραγωγής το 2010, σε σχέση με το 2000:
  • Στους κλάδους των κεφαλαιουχικών αγαθών, δηλαδή, στους κλάδους όπου παράγονται μέσα παραγωγής, ήταν μειωμένος κατά 73%.
  • Στους κλάδους των ενδιάμεσων αγαθών, δηλαδή, στους κλάδους των οποίων η παραγωγή προορίζονται για παραπέρα επεξεργασία σε άλλους κλάδους της μεταποίησης, ήταν μειωμένος κατά 40,9%.
  • Στους κλάδους της ενέργειας, ενώ η κατανάλωση συνεχώς αυξάνεται, ο όγκος παραγωγής το 2010 ήταν στα ίδια ακριβώς επίπεδα με το 2000.
  • Στους κλάδους των διαρκών καταναλωτικών αγαθών, η μείωση ήταν της τάξης του 72,2%.
  • Στους κλάδους των μη διαρκών καταναλωτικών αγαθών, η αντίστοιχη μείωση ήταν 7,5%.
Δηλαδή, μετά την πάροδο δέκα ολόκληρων χρόνων και παρά την αισθητή αύξηση της κατανάλωσης, ο όγκος της παραγωγής στη μεταποίηση υπολείπεται σε πολύ σημαντικά ποσοστά.
Τρίτον: Το ποσοστό αξιοποίησης των εγκατεστημένων μέσων παραγωγής σημειώνει συνεχή πτώση. Δηλαδή, πέρα από τα μέσα παραγωγής που έχουν βγει εκτός παραγωγικής διαδικασίας, ακόμα και αυτά που υπάρχουν υπολειτουργούν και μένουν αναξιοποίητα. Λειτουργούν με ...ελαστικά ωράρια, ανάλογα με τα συμφέροντα και τα κέρδη των επιχειρηματιών.
Στο σύνολο της μεταποίησης ο βαθμός αξιοποίησης του εργοστασιακού δυναμικού το 2000 ήταν της τάξης του 80%. Το 2006 το ποσοστό αυτό ήταν 79,03%, το 2009 «έπεσε» στο 71%, στα μέσα του 2010 κατέρρευσε στα 67,5%, ενώ σήμερα προφανώς κινείται σε χαμηλότερα επίπεδα. Τι σημαίνει αυτό; Οτι η απασχόληση - χρησιμοποίηση των μέσων παραγωγής που διαθέτει η μεταποίηση στη χώρα, υπολείπεται τουλάχιστον κατά 32,5% από τις κανονικές τους δυνατότητες.
Νέα αντιδραστικά μέτρα...
Πού βρισκόμαστε σήμερα; Στη φάση της εξέλιξης της βαθύτατης κρίσης, στα πλαίσια της οποίας οι κερδισμένοι και πλουτισμένοι από την οικονομική πολιτική των προηγούμενων χρόνων, αυτοί που σκιαγραφούνται παραπάνω, βρίσκονται σε φάση αναμονής. Τι περιμένουν; Στις συνθήκες που ίσχυαν τις προηγούμενες δεκαετίες, θα περίμεναν απλά να εξελιχθεί παραπέρα η καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων και κεφαλαίων, να κλείσουν μερικές δεκάδες ακόμα μεγάλες επιχειρήσεις και αρκετές εκατοντάδες μικρότερες, ώστε τα λιγότερα κεφάλαια που θα έμεναν, να μπορούσαν με τις όποιες επενδύσεις, να έχουν ικανοποιητικά ποσοστά κέρδους, στη δοσμένη αγορά.
Στις σημερινές συνθήκες, που ανταγωνιστές των κεφαλαίων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, δεν είναι μόνο η διπλανή και παραδιπλανή επιχείρηση, αλλά και οι επιχειρήσεις - διαφόρων συμφερόντων - που δραστηριοποιούνται σε χώρες χαμηλού κόστους παραγωγής (Κίνα, Ινδία κ.λπ.), περιμένουν και κάτι ακόμα. Να επιταχυνθεί η επιβολή των διαρθρωτικών μέτρων, παραπέρα στήριξης του κεφαλαίου, που έχουν αποφασιστεί στα πλαίσια της στρατηγικής της ΕΕ και ακολουθούνται σ' όλες τις χώρες της Ενωσης. Επιπλέον, ποντάρουν στην υλοποίηση των μέτρων που συνοδεύουν τις δανειακές συμβάσεις που υπογράφει η κυβέρνηση με την τρόικα, συμβάσεις μέσω των οποίων αναλαμβάνεται η απαρέγκλιτη δέσμευση για ακόμα μεγαλύτερη μείωση των μισθών, για πορεία πλήρους κατάργησης των συντάξεων όπως τις ξέραμε μέχρι σήμερα, για παράδοση της δημόσιας περιουσίας στα ιδιωτικά συμφέροντα, για ολοκληρωτική κατάργηση του κοινωνικού χαρακτήρα της Υγείας και της Παιδείας, για νέα επιχειρηματικά κίνητρα και φοροαπαλλαγές κ.λπ.
Αυτή είναι η ανάπτυξη που προσδοκούν οι κεφαλαιοκράτες. Γι' αυτήν την ανάπτυξη πασχίζουν και το ΠΑΣΟΚ που επί δύο χρόνια ξεζουμίζει τα λαϊκά στρώματα και η ΝΔ που καταγγέλλει την κυβέρνηση ότι καθυστερεί να πάρει μέτρα για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της ανάπτυξης,
Για τους εργαζόμενους, η πολιτική ανάπτυξης, που μετρά τα αποτελέσματα της οικονομικής δραστηριότητας με τα δισεκατομμύρια που τσεπώνουν οι καπιταλιστές και οι οποίοι θα επιτρέπουν ανοδικούς ρυθμούς της οικονομίας μόνο και εφόσον οι ίδιοι κερδίζουν, είναι αδιέξοδος. Δεν έχει καμιά απολύτως προοπτική. Μοναδική προοπτική και διέξοδος για τα λαϊκά στρώματα, είναι ο άλλος δρόμος ανάπτυξης, της λαϊκής εξουσίας και λαϊκής οικονομίας που προτείνουν οι κομμουνιστές. Το μέλλον του λαού βρίσκεται στην άλλη κοινωνία, τη σοσιαλιστική, στόχος της οποίας θα είναι η ανάπτυξη της λαϊκής οικονομίας, που θα σχεδιάζεται και θα υλοποιείται με βάση τις ανάγκες των εργαζομένων και όλων των πολιτών.
Κάποιοι αναρωτιούνται. Και πώς θα αντέξουμε χωρίς την ΕΕ και το ευρώ; Μα μόνο χωρίς ΕΕ και ευρώ μπορεί να σωθεί ο λαός από την ολοκληρωτική καταστροφή και χρεοκοπία. Και με αυτήν την έννοια, το τρίπτυχο που προτείνει το ΚΚΕ «έξοδος από την ΕΕ - μονομερής παραγραφή του χρέους - κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής», είναι ένα σύνθημα - στόχος, για τη σωτηρία των λαϊκών στρωμάτων. Ενα τρίπτυχο, που μαζί με την απόκρουση των δυσβάστακτων συνεπειών της πολιτικής υπέρβασης της κρίσης προς όφελος του κεφαλαίου, σηματοδοτεί και την αντεπίθεση των εργαζομένων και των άλλων λαϊκών δυνάμεων, για τον άλλο δρόμο ανάπτυξης. Ενα τρίπτυχο, που μπορεί να αποκτήσει σάρκα και οστά, να ζωντανέψει και να γίνει πραγματικότητα, μέσα από τη συνειδητοποίηση της πλειοψηφίας των εργαζομένων του καταστροφικού πλέον χαρακτήρα του καπιταλισμού και τη μαζική συμμετοχή στον αγώνα για μια άλλη πορεία της κοινωνίας.
...ή άλλος δρόμος ανάπτυξης
Η χώρα διαθέτει τις αναγκαίες υλικές προϋποθέσεις, ώστε με την άλλη εξουσία, τη λαϊκή, να μπορεί αυτόνομα, με τις δικές της δυνάμεις και στα πλαίσια της σχεδιοποιημένης ανάπτυξης να εξασφαλίσει τέτοια επίπεδα παραγωγής, που να καλύπτουν, κατ' αρχήν, τις βασικές ανάγκες του πληθυσμού. Παράλληλα, και με βάση επιστημονικά επεξεργασμένα προγράμματα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, θα γίνουν οι αναγκαίες αλλαγές στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων, θα επιτευχθεί η κινητοποίηση και αξιοποίηση όλων των παραγωγικών πόρων και εφεδρειών που διαθέτει η κοινωνία, πρώτα και κύρια το εργατικό δυναμικό.
Η χώρα διαθέτει σημαντικές πλουτοπαραγωγικές πηγές. Οι πάντες γνωρίζουν ότι η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες της ΕΕ με μεγάλα αποθέματα ορυκτού πλούτου. Η μεγάλη ποικιλία των ορυκτών και μεταλλευμάτων που υπάρχουν και κατά καιρούς αποτελούν το μαγνήτη για τα διάφορα αρπαχτικά της επιχειρηματικής δραστηριότητας, είναι ένα πρώτης τάξεως εφόδιο και όπλο στα χέρια του λαού.
Η χώρα διαθέτει πλούσιο υπέδαφος, υψηλά αποθέματα και αξιόλογη εξορυκτική βιομηχανία. Πρόχειρα μπορεί να απαριθμήσει κανείς τα κοιτάσματα σε βωξίτες, αλουμίνιο, αλουμίνα, λιγνίτη, νικέλιο, σιδηρονικέλιο, ασβεστόλιθο, χαλαζία, γρανίτες, μαγνήσιο, σιδηροπυρίτη, μάρμαρο, γύψο κ.ο.κ. σε όλα αυτά πρέπει να προστεθούν τα υπάρχοντα κοιτάσματα πετρελαίου και χρυσού, αλλά και τα αντίστοιχα κοιτάσματα που εκτιμάται ότι υπάρχουν.
Η χώρα διαθέτει εγκατεστημένη ισχύ ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία μπορεί να καλύψει τις εγχώριες ανάγκες για την παραγωγική δραστηριότητα και τη λαϊκή κατανάλωση, ενώ με παρεμβάσεις χαμηλού κόστους, μπορεί να προχωρήσει ακόμα και σε εξαγωγές.
Η χώρα διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις για την απογείωση της αγροτικής παραγωγής.Διαθέτει τα πλεονεκτήματα που προσφέρει το κατάλληλο κλίμα, η ιδιαίτερα εύφορη καλλιεργήσιμη γη. Υπάρχει πλούσιο και έμπειρο δυναμικό αγροτών - καλλιεργητών γης. Υπάρχει από σήμερα εξασφαλισμένη μια μεγάλη ισχύς σε μηχανήματα και παραγωγικά μέσα που τώρα υπολειτουργούν στην κατακερματισμένη γη, αλλά ο παραγωγικός συνεταιρισμός πολύ γρήγορα θα καταφέρει να αλλάξει τα δεδομένα της αγροτικής παραγωγής, να καλύψει τις ανάγκες του πληθυσμού με φτηνά και καλής ποιότητας προϊόντα πρωτογενούς παραγωγής και επιπλέον να εξασφαλίσει για την κοινωνία πλεονάσματα από εξαγωγές.
Η χώρα διαθέτει συγκεκριμένο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων στηβιομηχανία και στους κλάδους της μεταποίησης, με εκατοντάδες μονάδες να έχουν εκσυγχρονιστεί τα τελευταία χρόνια, μέσα από την υπεραξία που άρπαξαν οι καπιταλιστές, μια βιομηχανία που στα πλαίσια του κεντρικού σχεδιασμού, μπορεί άμεσα να φουλάρει τις μηχανές, έχοντας σαν μοναδικό κίνητρο την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών.
Ολα αυτά, μαζί με την εξοικονόμηση πόρων που θα γίνει από την περιστολή των στρατιωτικών δαπανών, την απαλλαγή της κοινωνίας από τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που ροκανίζουν οι τραπεζίτες στο όνομα του κρατικού χρέους, τα άλλα δισεκατομμύρια που τσεπώνουν οι διάφορες επιχειρηματικές ομάδες είτε με τη μορφή των κερδών, είτε ως κίνητρα στήριξης του κεφαλαίου, θα δημιουργήσουν και θα αποτελέσουν μια απόλυτα ικανοποιητική μαγιά για το νέο ξεκίνημα.
Η χώρα διαθέτει και ένα ισχυρό λαϊκό κίνημα, που όπως δείχνουν οι κινητοποιήσεις του τελευταίου χρόνου βρίσκεται σε ανοδική πορεία. Ενα λαϊκό, ταξικό κίνημα που αντιστάθηκε με αποφασιστικότητα στη βαρβαρότητα του μνημονίου και των αντιλαϊκών μέτρων, κατάφερε να κινητοποιήσει και να βάλει στους αγώνες νέες μάζες, ένα κίνημα που ενίσχυσε τα πολιτικά χαρακτηριστικά του αγώνα των λαϊκών στρωμάτων, και πραγματοποίησε αποφασιστικά βήματα στην κατεύθυνση της δημιουργίας του Λαϊκού Μετώπου, με τους αυτοαπασχολούμενους επαγγελματίες, τους μικρομεσαίους αγρότες, τη νεολαία, τις γυναίκες.
Η απαλλαγή της κοινωνίας από τα τρωκτικά που λεηλατούν τον πλούτο που παράγουν οι εργαζόμενοι, η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, η ολόπλευρη αξιοποίηση των εφεδρειών που διαθέτει η κοινωνία, η σχεδιοποιημένη ανάπτυξη, θα ανοίξει άλλους, φωτεινούς ορίζοντες, για το λαό και τον τόπο. Θα σηματοδοτήσει την απαρχή για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας που, απαλλαγμένη από την καπιταλιστική εκμετάλλευση και τις οικονομικέςκρίσεις, θα εξασφαλίσει στο σύνολο των εργαζομένων και του λαού όλες τις απαραίτητες συνθήκες για τη συνεχή ικανοποίηση των συνεχώς αυξανόμενων υλικών και πνευματικών τους αναγκών.

Γιώργος ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ


ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ Γέννημα - θρέμμα του καπιταλισμού


Αν αναλογιστούμε ότι πίσω από την κρίση κρύβεται η αντίθεση ανάμεσα στη δυνατότητα της κοινωνίας να διευρύνει συνεχώς την παραγωγή και την επιδίωξη του κεφαλαίου να μην το επιτρέπει όταν δεν κερδίζει, ο καθένας καταλαβαίνει ποιος πρέπει να είναι ο στόχος
Αυτό που διαφοροποιεί τον καπιταλισμό από τα προηγούμενα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα είναι ο «κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής»
Η προσπάθεια που καταβάλλεται από τις πολιτικές δυνάμεις που είναι απόλυτα ταυτισμένες με τα κεφαλαιοκρατικά συμφέροντα, είτε λειτουργούν συμπληρωματικά σε αυτά, υιοθετώντας στην ουσία απολογητικές για το σύστημα θεωρίες και πολιτικές, στοχεύει στην παρερμηνεία του περιεχομένου και των χαρακτηριστικών της κρίσης, που αντιμετωπίζει το καπιταλιστικό σύστημα στις μέρες μας. Πρώτα και κύρια αποφεύγουν, όπως ο διάβολος το λιβάνι, να μιλήσουν για οικονομική καπιταλιστική κρίση,ακολουθώντας, στην πραγματικότητα, μια εντελώς παρωχημένη λαθροχειρία, που άρχισε να εμφανίζεται στην αστική πολιτική οικονομία αμέσως μετά την οικονομική κρίση της δεκαετίας του '30.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο η ΝΔ, όσο το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΝ - ΣΥΡΙΖΑ, ενώ σχετικά εύκολα αποδέχτηκαν την ύπαρξη κρίσης στον χρηματοπιστωτικό τομέα, στη συνέχεια και για αρκετό καιρό, έμεναν να επιμένουν ότι «η οικονομία απειλείται από ύφεση». Τους πήρε χρόνο μέχρι να αναγκαστούν να μιλήσουν για κρίση, αλλά και πάλι ο καθένας τους συμπλήρωνε επιθετικούς προσδιορισμούς που ανταποκρίνονταν καλύτερα στις γενικότερες θέσεις και επιδιώξεις του. Η ΝΔ γαντζώθηκε στο στερεότυπο της «εισαγόμενης κρίσης», το ΠΑΣΟΚ μιλάει για κρίση του «άκρατου νεοφιλελευθερισμού», ο δε ΣΥΝ - ΣΥΡΙΖΑ ανακάλυψε τον «καζινοκαπιταλισμό» και άλλα ευτράπελα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο η ΝΔ, όσο το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΝ-ΣΥΡΙΖΑ, ενώ σχετικά εύκολα αποδέχτηκαν την ύπαρξη κρίσης στον χρηματοπιστωτικό τομέα, στη συνέχεια και για αρκετό καιρό, έμεναν να επιμένουν ότι «η οικονομία απειλείται από ύφεση»
Το γεγονός, πάντως, ότι προτιμούν να μιλάνε για«ύφεση» σε συνέχεια της«ανόδου», που υπήρχε την προηγούμενη περίοδο, κάθε άλλο παρά είναι τυχαίο. Οι αστοί οικονομολόγοι και οι λογής - λογής απολογητές των εκμεταλλευτικών σχέσεων παραγωγής, πάντα παρουσίαζαν τον οικονομικό κύκλο να διέρχεται περιοδικά από δύο μόνο φάσεις. Τη φάση της ανόδου και τη φάση της ύφεσης, τις οποίες μακροοικονομικά πρόβαλλαν στο φόντο της λεγόμενης «μέσης οικονομικής ανάπτυξης», για να διαφημίσουν τα προτερήματα του καπιταλισμού.
Εξαφανίζουν την κρίση
Με αυτόν τον τρόπο ...εξαφανίζουν την οικονομική κρίση σαν συγκεκριμένη φάση του κύκλου, στα πλαίσια μάλιστα της οποίας εκδηλώνονται οι καπιταλιστικές αντιθέσεις και την αντικαθιστούν από τη - γενική και αφηρημένη - ύφεση, πηγή της οποίας μπορεί να είναι οτιδήποτε βολεύει, εκτός από τη βασική αντίθεση του καπιταλισμού, η οποία, ωστόσο, είναι και η βασική αιτία των οικονομικών κρίσεων.
Η διαφορά της ύφεσης που λένε και της καπιταλιστικής κρίσης, που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, καθιστά εντελώς απαγορευτική τη μεταξύ τους ταύτιση. Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι κάποιοι προσπαθούν να διαγράψουν από το λεξιλόγιό τους τον όρο καπιταλιστική κρίση, κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι εξαλείφονται οι κρίσεις αυτές και - πολύ περισσότερο - οι αιτίες για την εκδήλωσή τους.
Βέβαια, αναγκασμένοι από τα ίδια τα πράγματα και από την τροπή που έχουν πάρει οι εξελίξεις, κανείς τους δε διανοείται σήμερα να αμφισβητήσει την ύπαρξη της κρίσης. Ομως και πάλι, προσπαθούν να της προσδώσουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, από αυτά που έχει. Στην αντίληψή τους δεν είναι μια κρίση σαν τις οικονομικές κρίσεις που είχαμε και στο παρελθόν. Ούτε κρίση ως φάση του κύκλου, ούτε βεβαίως είναι κρίση καπιταλιστική. Είναι μια κρίση γενικά, που μπορεί να προέρχεται από «υπερβολές», από «απληστία», από «κακούς χειρισμούς», κρίση τελικά που μπορεί να χαρακτηριστεί με τον πλέον ανώδυνο, φιλολογικό τρόπο και διάφορες ερμηνείες του συρμού. Αρκεί να κουκουλωθούν τα πραγματικά αίτια που προκαλούν τις καπιταλιστικές οικονομικές κρίσεις, δηλαδή, οι εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής και οι διευρυνόμενες ταξικές αντιθέσεις. Αρκεί να μη θιγούν τα ιερά και τα όσια του συστήματος.
Ο χαρακτήρας της κρίσης
Για την εργατική τάξη και τους άλλους εργαζόμενους, για όλους όσοι πλήττονται πραγματικά από το βάρβαρο σύστημα στο οποίο ζούμε και οι οποίοι καλούνται τώρα να πληρώσουν και τις συνέπειες της κρίσης, είναι απόλυτα αναγκαίο, να μη διαφεύγει της προσοχής ο χαρακτήρας, η ουσία και το περιεχόμενο των οικονομικών κρίσεων. Πηγή και ρίζα τους δεν είναι ο υψηλός τραπεζικός δανεισμός γενικά, ούτε η αδυναμία - επίσης γενικά - των λαϊκών μαζών να αγοράζουν τα παραγόμενα προϊόντα, αλλά η ίδια βασική αντίθεση του συστήματος.
Είναι σωστό ότι, στο βαθμό που μπορεί να επέλθει ανισορροπία ανάμεσα στην προσφορά(πωλήσεις εμπορευμάτων) και τη ζήτηση (αγορές εμπορευμάτων), είναι δυνατόν να προκληθεί κρίση. Ομως, από την άλλη πλευρά, η ζήτηση μπορεί να αποτελέσει συνέχεια της προσφοράς, χωρίς να υπάρχει συνολική διατάραξη των αγορών - πωλήσεων και υπό αυτές τις συνθήκες να μην υπάρχει κρίση. Αυτό γινόταν σε όλη την προκαπιταλιστική εποχή, που ναι μεν συχνά - πυκνά υπήρχε διάσταση ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση, αλλά αυτό ήταν ατομική υπόθεση των παραγωγών - πωλητών και των αγοραστών, με αποτέλεσμα η πρώτη οικονομική κρίση να ξεσπάσει μόλις το 1825, όταν πια είχε εδραιωθεί ο καπιταλισμός.
Την ίδια στιγμή, πράγματι, στο βαθμό που «σπάσει» η αλυσίδα εξυπηρέτησης των δανειακών υποχρεώσεων προς τις τράπεζες, είναι δυνατόν να επέλθει κρίση. Ομως και πάλι, η δυνατότητα αυτή δεν αποτελεί ταυτόχρονα και το αναπόφευκτο του ξεσπάσματος των κρίσεων, αφού η συνολική σχέση ανάμεσα στις δανειακές χορηγήσεις και τις δανειακές υποχρεώσεις, μπορεί να διαρραγεί, αλλά μπορεί και όχι. Με αυτήν την έννοια, η λειτουργία - ρόλος του χρήματος ως μέσο κυκλοφορίας και μέσο πληρωμών, εμπεριέχει τη δυνατότητα πρόκλησης κρίσης, όμως δεν αποτελεί αιτία, που αναπόφευκτα οδηγεί σε αυτή.
Αρα, καλό είναι να έχουμε υπόψη μας ότι δεν πρέπει να ταυτίζουμε και να συγχέουμε την ύπαρξη δυνατοτήτων για την πρόκληση των κρίσεων, με το αναπόφευκτο, αλλά και το αναγκαίο, της εμφάνισής τους. Είναι δύο διαφορετικά ζητήματα, τα οποία πολύ συχνά «αναμιγνύουν» οι αστοί οικονομολόγοι, προκειμένου να μείνουν στον ...αφρό των παραγωγικών εκμεταλλευτικών σχέσεων, που είναι η ρίζα κάθε οικονομικής κρίσης. Η δυνατότητα πρόκλησης οικονομικών κρίσεων τυπικά, εμφανίζεται από την περίοδο της αντικατάστασης της φυσικής ανταλλαγής, με την ανταλλαγή εμπορευμάτων μέσω του χρήματος, ωστόσο το αναπόφευκτο - αλλά και το αναγκαίο - των κρίσεων, πηγάζει από τις ίδιες τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής.
Η βασική αντίθεση
Οικονομική κρίση είναι η βασική φάση του βιομηχανικού - οικονομικού καπιταλιστικού κύκλου, στα πλαίσια της οποίας περιοδικά εκδηλώνονται με τον πλέον μαζικό, ορμητικό και καταστροφικό τρόπο, οι αγεφύρωτες ανταγωνιστικές αντιθέσεις της καπιταλιστικής αναπαραγωγής. Κύρια αιτία της εμφάνισης των οικονομικών κρίσεων είναι η βασική αντίθεση του καπιταλισμού, δηλαδή, η αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και τον ατομικό τρόπο ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της, που έχει ως αποτέλεσμα τα όρια και τα μεγέθη της παραγωγής να μην καθορίζονται από τις ανάγκες των μελών της κοινωνίας, αλλά να υπαγορεύονται από το κατά πόσον εξασφαλίζουν (μέσω της ατομικής ιδιοποίησης) ολοένα και μεγαλύτερο κέρδος, με φυσικό αποτέλεσμα η καπιταλιστική παραγωγή να εξελίσσεται με έναν ιδιαίτερα άναρχο τρόπο, δημιουργώντας και διευρύνοντας συνεχώς, όλο και μεγαλύτερες δυσαναλογίες ανάμεσα σε τομείς και κλάδους της κοινωνικής - παραγωγικής δραστηριότητας.
Η κοινωνικοποίηση της εργασίας...
Αυτό που διαφοροποιεί τον καπιταλισμό από τα προηγούμενα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα, δεν είναι βεβαίως ο ατομικός χαρακτήρας της ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της παραγωγής, αφού αυτό συνέβαινε και στις προηγούμενες εκμεταλλευτικές κοινωνίες, αλλά ο «κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής». Σε αυτόν εκφράζονται όλες οι αλλαγές, που επήλθαν στις παραγωγικές σχέσεις, στην οικονομία και την κοινωνία συνολικά, με τη μαζική είσοδο στην παραγωγή των μηχανών και τη δημιουργία μεγάλων παραγωγικών καπιταλιστικών μονάδων. Η εξέλιξη είναι περίπου η εξής: Η μέχρι τότε ατομική εργασία μεμονωμένων ή μερικών εργατών μετατρέπεται σε συλλογική εργασία στα πλαίσια των εργοστασίων. Οι διαφορετικές ανάγκες μέσα στο εργοστάσιο και οι παράλληλες εργασίες που πραγματοποιούνται στα διάφορα τμήματά του, οδηγούν σε ενδοεπιχειρησιακό καταμερισμό της εργασίας, που αποτελεί τον πρώτο κρίκο για την κοινωνικοποίηση της εργασίας συνολικά. Η κοινωνικοποίηση όμως αυτή δεν αφορά μόνο τη συλλογική εργασία των εργατών μιας επιχείρησης. Αγκαλιάζει και άλλες επιχειρήσεις, και άλλους κλάδους της παραγωγικής δραστηριότητας και άλλους τομείς της οικονομίας. Το τελικό αποτέλεσμα είναι να επέρχεται καταμερισμός της εργασίας σε κοινωνικό επίπεδο και κατά συνέπεια ο χαρακτήρας της παραγωγής να αποκτά κοινωνικό χαρακτήρα συνολικά.
Ετσι, η παραγωγή του εργάτη ενός τμήματος κάποιας παραγωγικής μονάδας εξαρτάται από την εργασία των συναδέλφων του σε άλλα τμήματα του ίδιου εργοστασίου. Το ένα τμήμα του εργοστασίου εξαρτάται από την παραγωγή των άλλων τμημάτων. Η παραγωγή του εργοστασίου συνολικά εξαρτάται από την παραγωγή των μονάδων που το προμηθεύουν με μέσα παραγωγής, με πρώτες ύλες, με εφόδια, με εργαλεία, με καύσιμα κ.ο.κ.
Κάθε παραγωγική μονάδα εξαρτάται σε απόλυτο βαθμό από το παραγωγικό αποτέλεσμα των συνεργαζόμενων με αυτήν άλλων επιχειρήσεων, αλλά ο ιδιοκτήτης της κάθε ξεχωριστής μονάδας για το μόνο που ενδιαφέρεται, σε τελευταία ανάλυση, είναι το δικό του - το αποκλειστικά δικό του - κέρδος. Το κέρδος, που είναι μια μορφή έκφρασης της υπεραξίας, είναι και η μοναδική κινητήρια δύναμη για τον καπιταλισμό.
Θα ήταν σχετικά εύκολο να καθοριστεί, να προγραμματιστεί, δηλαδή, σε επίπεδο κοινωνίας, ότι οι εργαζόμενοι της χώρας έχουν ανάγκη από τόσες κατοικίες, τόσο ψωμί, τόσα ρούχα, τόσα μεταφορικά μέσα και κατ' επέκταση τόσα σχολεία, αθλητικά κέντρα, πολιτιστικούς συλλόγους και πάει λέγοντας. Με βάση αυτές τις ανάγκες, θα ήταν επίσης εύκολο να προσδιοριστούν οι προτεραιότητες για την αξιοποίηση των πόρων της κοινωνίας, να προβλεφθεί η δημιουργία παραγωγικών μονάδων για την παραγωγή μέσων παραγωγής και ειδών κατανάλωσης. Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσε να γίνει και η κατανομή του εργατικού δυναμικού, ώστε να υπάρχει πλήρης απασχόληση, η οποία, μάλιστα, στο βαθμό που θα εξασφαλιζόταν η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων θα βελτίωνε συνεχώς τις συνθήκες εργασίας. Ωστόσο, αυτά που, σχηματικά, λέμε, θα μπορούσαν να γίνουν μόνο αν τα μέσα παραγωγής και οι πόροι της κοινωνίας ανήκαν στο λαό. Τώρα που ανήκουν σε ιδιώτες...
...και η αναρχία της παραγωγής
Ο κάθε ιδιώτης επιδιώκει τη διεύρυνση της παραγωγής μόνο στους κλάδους και τους τομείς που είναι εξασφαλισμένο το κέρδος. Από εκεί και πέρα η διαδικασία είναι γνωστή. Εχοντας αποσπάσει το κέρδος από έναν παραγωγικό κύκλο, αυξάνει τα κεφάλαια που έχει τοποθετημένα στην παραγωγή, προκειμένου την επόμενη φορά να κερδίσει περισσότερα και πάει λέγοντας. Το ίδιο κάνει και ο δεύτερος και ο τρίτος και όλοι οι κεφαλαιοκράτες, με αποτέλεσμα η παραγωγή να εξελίσσεται με εντελώς άναρχο τρόπο και μην παίρνοντας υπόψη τις ισορροπίες - αναλογίες, που υπάρχουν στην κοινωνία. Αντί να υπάρχει μια κατανομή των κεφαλαίων ανάλογα με τις ανάγκες που υπάρχουν, τα κεφάλαια διοχετεύονται μαζικά από τον έναν τομέα της οικονομίας σε κάποιον άλλον, από κλάδο σε κλάδο και σε οποιαδήποτε δραστηριότητα εκτιμάται ότι είναι κερδοφόρα.
Το κυνηγητό του κέρδους που εξασφαλίζουν οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής, χάρη στις εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής, οδηγεί σε αύξηση της παραγωγής και ταυτόχρονα στη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση των κεφαλαίων. Εξαιτίας όμως αυτών των εκμεταλλευτικών σχέσεων και της συνεχούς μείωσης της δυνατότητας των εργαζομένων να μπορούν να απορροφούν τα παραγόμενα εμπορεύματα, οι όποιες ισορροπίες αργά ή γρήγορα διαταράσσονται. Σε επίπεδο επιχειρήσεων, ή ομάδα επιχειρήσεων, σε κλάδους και σε τομείς της οικονομίας εμφανίζονται δυσαναλογίες και τα όρια της οικονομικής δραστηριότητας δεν επιτρέπουν πλέον την κερδοφόρα λειτουργία όλων των κεφαλαίων που έχουν συσσωρευτεί.
Τη στιγμή που εμφανίζονται οι πρώτες διαταραχές στη διαδικασία της αναπαραγωγής των κεφαλαίων, σπεύδουν οι τράπεζες, σπεύδουν οι κυβερνήσεις, σπεύδουν οι διάφοροι ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί και με ποικιλόμορφα διαχειριστικά μέτρα, των οποίων κοινός παρονομαστής είναι πάντα ο αντιλαϊκός τους χαρακτήρας, προσπαθούν να αποκαταστήσουν τις διαταραγμένες ισορροπίες. Κάποτε τα καταφέρνουν, αυτή τη φορά όχι.
Ο κοινωνικοποιημένος χαρακτήρας της παραγωγής, οι πολυδαίδαλες και αλληλοεξαρτώμενες σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα σε τράπεζες, επιχειρήσεις, κλάδους, το γεγονός ότι η οικονομία δε λειτουργεί προς όφελος της κοινωνίας, αλλά αποκλειστικά για το κέρδος των εκπροσώπων του κεφαλαίου, έχει ως αποτέλεσμα όταν σπάσει ένας κρίκος της αλυσίδας, τότε οι επιπτώσεις να προσλαμβάνουν χαρακτήρα χιονοστιβάδας και να ξεσπά ηκρίση. Στην τωρινή κρίση, για παράδειγμα, η δυσκολία των Αμερικανών εργαζομένων να πληρώσουν τα στεγαστικά τους δάνεια, οδήγησε στην αποκάλυψη των δυσαναλογιών - αντιθέσεων, που υπάρχουν σε όλο το φάσμα της παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής οικονομίας.
Κρίση του συστήματος
Πρόκειται για μια κρίση που τη γεννά το ίδιο το σύστημα. Μια κρίση, η οποία, για ορισμένες ομάδες της ολιγαρχίας είναι αναγκαία και λυτρωτική, αφού μετά το ξεπέρασμά της η πίτα θα μοιραστεί σε λιγότερους καπιταλιστές και άρα μπορούν να προσβλέπουν σε υψηλότερα κέρδη. Μια κρίση, τις συνέπειες της οποίας η άρχουσα τάξη επιχειρεί να μεταφέρει στα λαϊκά στρώματα προκειμένου να ξεφύγει, πρόσκαιρα, από αυτήν, δημιουργώντας όμως ταυτόχρονα τις προϋποθέσεις, για τον ερχομό της επόμενης κρίσης. Μια κρίση που περιοδικά θα «χτυπάει» την καπιταλιστική οικονομία και θα υποχρεώνει τις πραγματικά παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας σε συνεχή υποβάθμιση και χειροτέρευση της θέσης τους σε αυτήν.
Καλά, και εμείς τι κάνουμε; Εμείς καλό είναι να βγάζουμε τα δικά μας συμπεράσματα, αναλογιζόμενοι ότι η κρίση, τελικά, δεν είναι τίποτα άλλο από την ακραία μορφή εμφάνισης των αντιθέσεων του συστήματος και κύρια της αναντιστοιχίας που υπάρχει στον καπιταλισμό, ανάμεσα στην παραγωγική και καταναλωτική δυνατότητα της κοινωνίας. Δηλαδή, ανάμεσα στη δυνατότητα που έχει η κοινωνία να διευρύνει συνεχώς την παραγωγή και την αντίσταση του κεφαλαίου που επιτρέπει την παραγωγή μόνο όταν οι εκπρόσωποί του αποκομίζουν κέρδη. Δε θέλει ιδιαίτερη σκέψη. Η απελευθέρωση της δυνατότητας της κοινωνίας να αναπτύσσει την παραγωγική δραστηριότητα με στόχο να ικανοποιεί τις ανάγκες του συνόλου των εργαζομένων, είναι απόλυτα ταυτισμένη με την απελευθέρωσή της από τις επιδιώξεις του κεφαλαίου. Και επειδή το κεφάλαιο ποτέ δε θα παραιτηθεί από μόνο του, μοναδική λύση για τους εργαζόμενους είναι να απαλλαγούν από το κεφάλαιο. Να παλέψουν και να αγωνιστούν για άλλου τύπου ανάπτυξη και εξουσία, που στο επίκεντρό τους θα είναι η πλέρια αξιοποίηση και ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων προς όφελος ολόκληρου του λαού.

Γιώργος ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ

TOP READ